Inleiding
Bij de aanschaf van een laptop heb je over het algemeen weinig te kiezen. Er zijn misschien een paar configuraties, maar je krijgt wat de fabrikant erin stopt. Is het een laptop met bijvoorbeeld 16GB werkgeheugen? Dan weet je vaak niet of dat één reepje van 16GB is of twee van 8GB. Heb je de laptop eenmaal in gebruik, dan kom je daar makkelijk achter met software als CPU-Z.
We komen geregeld laptops tegen waarin één geheugenreepje zit. Dat kan handig zijn, omdat je het geheugen dan relatief eenvoudig kunt uitbreiden met een tweede reepje, maar het levert ook een beperking op. Het geheugen draait dan in singlechannel en heeft minder bandbreedte tot zijn beschikking. Voor fabrikanten levert het waarschijnlijk een voordeeltje op; een setje van twee reepjes is over het algemeen duurder, ook bij gelijke geheugenhoeveelheid.
Heb je zo'n laptop met singlechannelgeheugen in huis, dan is het gissen wat je met een upgrade naar dualchannel aan prestaties wint. Met dit artikel zoeken we uit wat het verschil tussen één en twee reepjes in de praktijk betekent.
Singlechannel versus dualchannel
Geheugenreepjes in een laptop communiceren met de geheugencontroller die in de processor is geïntegreerd. Data wordt verstuurd over een een geheugenbus en bij ddr3- en ddr4-geheugen is die bus 64bit breed. Bij het gebruik van één reepje is dat dus de maximale breedte van de geheugenbus en spreken we over singlechannel. Door een tweede reepje toe te voegen werkt het geheugen in dualchannelmodus en dat levert een 128bit brede geheugenbus op.
Het gebruik van dualchannelgeheugen levert daarmee een verdubbeling in bandbreedte op. Veel laptops hebben ddr4-2400-geheugen met een snelheid van 2400MT/s. Met een 64bit-geheugenbus is dat goed voor een bandbreedte van 19.200MB/s, ofwel 19,2GB/s. In een dualchannelopstelling verdubbelt dat naar 38,4GB/s. Op papier is het verschil tussen single- en dualchannelgeheugen dus gigantisch, maar in in de praktijk is het meestal niet zo sterk zichtbaar. Het is erg afhankelijk van de geheugenhonger van de taak die wordt uitgevoerd.
Een voorwaarde voor de werking van dualchannelgeheugen is dat de twee reepjes dezelfde grootte en snelheid hebben. Een opstelling met een reepje van 8GB en daarnaast een reepje van 4GB werkt dus niet. Een combinatie van 8GB ddr4-2400 en 8GB ddr4-2666 werkt wel, maar dan wordt de snelheid van het snellere geheugenreepje omlaaggebracht, zodat het geheugen synchroon loopt.
Dalende geheugenprijzen
Het is lange tijd niet aantrekkelijk geweest om geheugen te kopen vanwege de hoge prijzen. Die prijzen zijn sinds vorig jaar flink aan het dalen en komen nu weer in de buurt van de laagste prijzen halverwege 2016. Een ddr4-2400-sodimm van 8GB kost momenteel minder dan veertig euro, dus dat maakt upgraden weer aantrekkelijk.
Geteste laptops
Om de prestatieverschillen tussen single- en dualchannelgeheugen te meten, hebben we benchmarks uitgevoerd met vier laptops. Alle tests zijn uitgevoerd met één geheugenreepje en met twee reepjes. In alle gevallen was de hoeveelheid geheugen gelijk. We hebben gekozen voor twee Intel-laptops en twee AMD-varianten. Van ieder merk hebben we een zuinige cpu en een krachtige variant getest.
De Asus- en MSI-laptops worden standaard met singlechannelgeheugen geleverd. De HP Envy x360 is door de fabrikant al voorzien van twee geheugenreepjes. Bij de BTO is dat aan de klant, want dit is een zogenaamde barebone, waarbij je bij het bestellen zelf het geheugen uitzoekt.
Laptop |
Processor |
Geheugen (singlechannel) |
Geheugen (dualchannel) |
Asus TUF Gaming FX505DY |
AMD Ryzen 5 3550H |
1x 16GB ddr4-2666 |
2x 8GB ddr4-2666 |
HP Envy x360 15-cp0100nd |
AMD Ryzen 5 2500U |
1x 8GB ddr4-2400 |
2x 4GB ddr4-2400 |
BTO X-Book 17X882 |
Intel Core i7-8750H |
1x 16GB ddr4-2400 |
2x 8GB ddr4-2400 |
MSI PS63 Modern |
Intel Core i7-8565U |
1x 16GB ddr4-2666 |
2x 8GB ddr4-2666 |
Geheugen- en cpu-benchmarks
In theorie levert dualchannelgeheugen dus een enorme winst op in geheugenbandbreedte. Dat staat leuk op papier, maar wat betekent het in de praktijk? Dat zoeken we uit met onze benchmarks. We beginnen met de tests van Geekbench, waarvan de Memory Multi-benchmark het beste in staat moet zijn om het verschil tussen single- en dualchannelgeheugen weer te geven.
Alle grafieken in dit artikel bevatten per laptop twee resultaten. Met SC en DC achter de productnaam geven we aan of het om het resultaat met singlechannel- of dat met dualchannelgeheugen gaat.
- Geekbench 4.1 - Memory Multi
- Geekbench 4.1 - Multi
- Geekbench 4.1 - Single
De Memory Multi-test is volledig toegespitst op geheugenprestaties, en de verschillen tussen singlechannel en dualchannel komen duidelijk naar voren. De vier laptops zijn dan ook netjes gerangschikt; de bovenste vier resultaten zijn de laptops met twee geheugenreepjes en daaronder staat hetzelfde rijtje met singlechannelgeheugen.
Er is wel verschil in prestatiewinst. De FX505 met Ryzen 5 3550H profiteert het meest van de upgrade naar dualchannel; die levert in de Memory Multi-test een bijna 44 procent hogere score op. Bij de andere drie laptops ligt de prestatiewinst tussen de 34 en 37 procent.
Bij de Multi- en Single-tests die de cpu-prestaties meten, zijn de verschillen minder groot. Wel levert dualchannelgeheugen hier ook hogere scores op. Met alle cores aan het werk is de prestatiewinst zo'n 8 procent voor de HP x360 en dat loopt op tot zo'n 22 procent voor de BTO. Met één core aan het werk is de prestatiewinst kleiner: tussen de 4 en 7 procent.
- Cinebench R15 - Multi
- Cinebench R15 - Single
Cinebench is een andere benchmark, die goed in staat is om ruwe processorkracht te meten. In de Multi-test is er bij de AMD-laptops geen significante prestatiewinst, maar bij de Intel-laptops wel. De MSI met 15W-processor wint 15 procent en de BTO scoort een kleine 4 procent hoger met twee geheugenreepjes. In de Single-test, waarbij één core wordt gebruikt, is de prestatiewinst van dualchannelgeheugen klein. Bij de HP x360 is die het hoogst met ruim 9 procent.
Onze benchmarks met Lightroom en Photoshop laten goed zien wat je in de praktijk wint aan snelheid met dualchannelgeheugen. De Asus FX505 met AMD Ryzen-processor profiteert hier het meest van; het exporteren van afbeeldingen in Lightroom en het uitvoeren van een ingewikkelde bewerking in Photoshop gaan tot 26 procent sneller.
De BTO met Core i7-hexacore wint bijna 28 procent in de Lightroom-test, maar in Photoshop is de winst zo'n 6 procent. De MSI-laptop scoort met twee geheugenreepjes zo'n 16 en 10 procent hoger in respectievelijk Lightroom en Photoshop.
Gpu-benchmarks en games
Van de vier laptops die we in dit artikel bespreken, hebben er drie een videokaart waarmee je aardig kunt gamen. Op die modellen voeren we naast 3DMark ook onze gamebenchmarks voor laptops uit. De HP Envy x360 heeft alleen de igpu van de Ryzen 5 2500U-processor. De games die we testen, draaien daar niet vloeiend op, dus beperken we ons tot de synthetische 3DMark-benchmarks.
- Fire Strike Graphics
- Fire Strike Physics
- Fire Strike-score
De Fire Strike-benchmark van 3DMark leunt vrijwel volledig op de gpu en dat is ook duidelijk te zien in de scores, want er is vrijwel geen verschil tussen single- en dualchannelgeheugen. Alleen bij de HP x360 is een duidelijk verschil te zien. Die laptop heeft een geïntegreerde gpu en die heeft geen eigen geheugen, dus wordt het werkgeheugen gebruikt als vram. Dualchannelgeheugen levert hier een grafische prestatiewinst van zo'n 35 procent op.
Games
Bij laptops met een losse videokaart heeft de geheugensnelheid in principe geen invloed op de grafische prestaties. Dat is het geval als de game zwaar op de gpu leunt. In situaties waarbij de processor ook een grote invloed heeft op de prestaties, kan dualchannelgeheugen wel verschil maken.
- GTA V - 1080p - Medium
- GTA V - 1080p - Ultra
Dat is duidelijk zichtbaar bij de GTA V-resultaten op Medium-instellingen. De MSI-laptop met GTX 1650 scoort ruim 28 procent hoger met dualchannelgeheugen. Ook de BTO-laptop met RTX 2070-videokaart laat een significante prestatiewinst zien, zowel op Medium als op Ultra. De FX505-laptop met Radeon RX560X presteert niet significant beter met dualchannelgeheugen; de relatief langzame gpu blijft hier de beperkende factor.
- Far Cry 5 - 1920x1080 - Normal
- Far Cry 5 - 1920x1080 - Ultra
In Far Cry 5 valt op dat de MSI PS63 met 15W-cpu en GTX 1650-gpu veel beter scoort met dualchannelgeheugen. De prestatiewinst is zo'n 35 procent. Ook de BTO-laptop heeft veel baat bij extra geheugenbandbreedte; de scores met dualchannelgeheugen zijn zo'n 25 procent hoger. De scores van de Asus FX505 worden niet beter met twee geheugenreepjes.
- Rise of the Tomb Raider - 1080p - Medium
- Rise of the Tomb Raider - 1080p - Ultra
In Rise of the Tomb Raider zijn de verschillen bij de meeste laptops klein, maar de BTO laat flinke verbeteringen zien met dualchannelgeheugen. Bij Ultra-settings loopt de prestatiewinst op tot ruim 34 procent.
Conclusie
Het nut van dualchannelgeheugen in laptops blijkt duidelijk uit de scores. De vier laptops die we hebben getest, laten allemaal significante verbeteringen zien met twee geheugenreepjes. De winst is alleen niet altijd op dezelfde vlakken zichtbaar. Zo heeft de Asus-laptop met AMD Ryzen-processor vooral baat bij meer geheugenbandbreedte in de praktijktests die we met Lightroom en Photoshop uitvoeren. In games zien we bij deze laptop geen verschil; waarschijnlijk doordat de Radeon 560X-videokaart de beperkende factor is.
De prestatieverschillen in games zijn bij de dunne MSI-laptop met GTX 1650-gpu opvallend groot. Die laptop wordt standaard met één reepje van 16GB geleverd, maar als er twee reepjes van 8GB worden geplaatst, schieten de framerates in GTA V en Far Cry 5 omhoog. In Lightroom en Photoshop is ook winst te behalen met dualchannelgeheugen, maar de verschillen zijn daar veel minder groot.
Bij de HP Envy x360 met Ryzen 5 2500U zit de prestatiewinst vooral op het grafische vlak. In 3DMark Fire Strike is de Graphics-score 35 procent hoger bij gebruik van dualchannelgeheugen. In de andere benchmarks is er ook wel winst, maar niet zo uitgesproken. Overigens wordt deze laptop al geleverd met dualchannelgeheugen, dus in dit geval is er geen winst meer te behalen. Dat geldt wel voor andere laptops met vergelijkbare Ryzen-processors; want er zijn fabrikanten die ze met één geheugenreepje leveren. Asus doet dat ook met zijn FX505DY.
De BTO-laptop met Core i7-hexacore en RTX 2070-videokaart doet het met dualchannelgeheugen vooral veel beter in Lightroom, terwijl het verschil in Photoshop klein is. In games zijn de verschillen groot; in al onze benchmarks halen we met dualchannelgeheugen scores die 25 tot 35 procent hoger zijn. Het gebruik van singlechannelgeheugen in een laptop met dergelijke specificaties beperkt de prestaties dus flink. Kortom, heeft je huidige laptop één geheugenreepje en is er plaats voor een tweede exemplaar, dan kun je aanzienlijk aan snelheid winnen door een tweede reepje te plaatsen.