Goed dat Tweakers ook iets doet met het hele idee van: more pixels - better pixels - faster pixels. Er zijn alleen wel een aantal dingen waar ik m'n vraagtekens bij zet. Allereerst vind ik dat het artikel het doet voorkomen alsof al deze dingen nieuw zijn. Het hele idee van ultra high definition is vanaf het begin af aan al geweest om eigenlijk alle aspecten op de schop te nemen, niet alleen de resolutie. 4K en UHD lijken al onlosmakelijk met elkaar verbonden, maar 4K is slechts een onderdeel van UHD, het is geen synoniem. (ik moet overigens eerlijk bekennen die fout zelf een aantal keer gemaakt te hebben in het verleden, maar na het bezoeken van de IBC en het zien van het Dolby Vision prototype is dat wel anders)
Over het nut van 4K en 8K heb ik overigens eind een augustus een artikel geschreven voor TFT Central:
Visual Acuity - The Sense and Non-sense of Ultra High Definition Displays
Rec. 709 en Rec. 2020
Over de Rec. 709 wordt o.a. het volgende gezegd:
Onze televisies kunnen geen kleuren weergeven die buiten de driehoek vallen en dus kunnen ze slechts 35,9 procent van de kleuren laten zien die we met onze ogen kunnen waarnemen.
Is die 35,9% op basis van kleurvolumes in CIELAB? Want er wordt door het referen naar de afbeelding de indruk gewekt dat het om de chromaticiteit gaat (immers CIE 1931 xy chromaticiteitsdiagram), maar dan is het 33,5%, niet 35,9%.
Hetzelfde geldt voor Rec. 2020, dat is dan 63,3% in plaats van 75,8%.(zie
The Pointer's Gamut - The coverage of real surface colors by RGB color spaces and wide gamut displays)
Quantum dots
Ik heb directe contacten bij
Nanosys, het bedrijf achter de Quantum Dot Enhancement Films die door 3M geproduceerd worden, en er is mij verteld dat met de huidige generatie van quantum dots en standaard kleurfilters er 91-92% van de Rec. 2020 kleurruimte kan worden afgedekt. De limiterende factor hier is met name de blauwe kleurfilter, die op het moment nog teveel groen doorlaat tot wel 550 nm. Als dat wordt opgelost zitten ze hoog in de 90% afdekking. Met de volgende generatie quantum dots gaan ze zeer waarschijnlijk dicht bij de 100% komen.
Kleurdiepte
De reden voor hogere kleurdiepte is niet alleen de grote van de kleurruimte, maar juist vooral het grotere dynamisch bereik. Zelfs voor de grootste kleurruimtes (met wel reële primairen, dus bijvoorbeeld niet ACES RGB of ProPhoto RGB) is 10 bits kleurdiepte per kanaal genoeg om geen banding te kunnen zien door te grote verschillen in chromaticiteit. De kleurovergangen waar je banding ziet zijn niet de overgangen met het grootste verschil in chromaticiteit van de ene kant naar de andere kant, maar met de grootste verschillen in helderheid.
De uitspraak dat je met 10 bit evenveel banding ziet bij Rec. 2020 als met 8 bit bij Rec. 709 klopt ook niet. Met 10 bit per kanaal heb je in totaal 64 keer het aantal combinaties van 8 bit per kanaal en het kleurvolume van Rec. 2020 is ongeveer tweeënhalf keer dat van Rec. 709. Zelfs per kanaal is dat al niet het geval, want dan heb je al 4 keer het aantal combinaties. Zoals eerder gezegd is de reden vooral het dynamisch bereik.
Dynamisch bereik
De uitspraak dat huidige TV's een dynamisch bereik hebben van ongeveer 5 stops klopt ook niet. LCD panelen zitten over het algemeen nog steeds rond de 1000:1 contrast ratio, dus
2log(1000) ≈ 10 stops aan dynamisch bereik. VA LCD panelen kunnen makkelijk boven de 12 stops zitten, plasma rond de 16 stops max en met OLED kan al gauw boven de 18 stops gehaald worden. De limiterende factor is dus niet de TV's zelf, maar de Rec. 709 standaard. Anders zou je bij een contrastmeting ook veel lager uitkomen. Er verandert niks aan de TV of Blu-ray speler zelf als je er een schijfje met testpatronen in doet, zoals de
ChromaPure Calibration Disc. Het enige wat er dan anders is, is dat de content op zo'n schijfje niet Rec. 709 is, dat is dan ook de bottleneck.
Overigens is een dynamisch bereik van meer dan 12 stops op een zonnige dag nog een vrij conservatieve uitspraak, daar komen al gauw een paar stops bij. Dat klinkt misschien niet als een groot verschil, maar het verschil loopt natuurlijk hard op als elke stop een verdubbeling van het dynamisch bereik betekent.
Dolby Vision
Allereerst de speech van Thad Beier van Dolby Laboratories op
SIGGRAPH 2014 over Dolby Vision:
http://www.ustream.tv/recorded/51364069
Zoals hij zegt gaat het prototype van de Dolby Vision display van 2000 cd/m² tot 0,003 cd/m². Dat is ook het scherm dat onder andere op SIGGRAPH, NAB, IFA, DisplayWeek en IBC te zien was (laatste is waar ik hem zelf gezien heb en overigens ook uitgebreid gesprek met Thad heb gehad).
Dit scherm haalt wel hetzelfde dynamisch bereik van 19 stops, alleen is het hele bereik dus twee keer minder helder dan de uiteindelijk Dolby Vision Reference Monitor (die tot 4000 cd/m² zal gaan, zoals hij ook zegt op 5:07).
In het artikel hier wordt gezegd dat een geschikte kandidaat voor de Dolby Vision schermen OLED is. Dat is dus juist
niet zo. Het dynamisch bereik is wel mogelijk, maar dat zit dan allemaal aan de onderkant, waar het eigenlijk weggooide moeite is, doordat het te donker is voor ons om te kunnen zien (aan de bovenkant van het bereik kunnen onze ogen veel sneller aanpassen, voor maximale gevoeligheid in het donker moet je ruim een half uur in het pikkedonker zitten). Die extreem hoge helderheid is niet mogelijk met OLED, zoals in het artikel ook al wordt gezegd.
Het grappig van het Dolby Vision prototype dat je op al die trade shows kon zien was nou juist dat het om een LCD paneel ging, en niet zomaar één, nee! Exact hetzelfde paneel (type wist hij me niet te vertellen, maar een LG Display paneel) als de gewone LG LCD TV die er ter vergelijking naast hing. Heel gewoon paneel, niks high-ends aan.
De reden hiervoor was dat het dan veel gemakkelijker is om een referentie monitor goedkoop te produceren. Doordat het volume waarin dergelijke schermen verkocht worden erg klein is, is het erg lastig om fabrikanten mee te krijgen om speciaal voor jou nieuwe kleurfilters of betere LCD's te bouwen. Op deze manier kan er op een goedkope manier direct gebruik gemaakt worden van de Dolby Vision technologie. Dat is ook de reden dat deze herfst al de eerste Dolby Vision TV's in de VS op de markt komen. Voor Europa wordt dat waarschijnlijk eind Q2 / begin Q3 2015. De Dolby Vision Reference Monitor wordt ook één van de goedkoopste referentieschermen ooit, het idee is dat gewoon iedereen in een video post-production suite er straks één op z'n bureau kan hebben.
De hele technologie zit hem juist in de backlight. Uit directe bron heb ik dat de backlight van dat scherm uit 2000 blauwe LED's bestaat die allemaal afzonderlijk te adresseren zijn voor local dimming. Het licht van die blauwe LED's wordt vervolgens met zeer hoge efficiëntie omgezet in wit licht met een Quantum Dot Enhancement Film. Doordat de helderheid voor elke LED afzonderlijk aangestuurd kan worden is dat extreem grote dynamische bereik mogelijk en doordat het er zoveel zijn heb je geen last van halos of andere rare artefacts die je normaal bij local dimming ziet (zoals wegvallende sterren in een sterrenhemel).
Het verbruik valt overigens ook heel erg mee, mede doordat de gemiddelde helderheid dus helemaal niet zoveel omhoog gaat. Het zijn vooral de highlights. Het prototype heeft een gemiddeld verbruik van rond de 80 W en kan die 2000 cd/m² over maximaal 4% van het scherm weergeven. Dat klinkt niet als veel, maar is toch nog een vijfde van de hoogte en breedte. Het scherm is 32", dus als het allemaal naast elkaar zou zitten praat je over een vlak van 14,2 x 8,0 cm. De backlight is gewoon in staat het hele scherm met 2000 cd/m² te verlichten, maar er zit een beveiliging op, vanwege de anders erg hoog piekbelasting en warmteproductie. De maximale helderheid voor het hele scherm tegelijk is daarom gelimiteerd op 800 cd/m².
Het huidige model heeft overigens gegarandeerd 94+% DCI-P3 dekking (uit een paneel dat amper Rec. 709 haalt met standaard W-LED backlight). De reden hiervoor is dat het voor cinemaproducties ontworpen is, waar de Rec. 2020 standaard niet gebruikt wordt. Latere versies zullen wel Rec. 2020 standaard gebruiken als er native Rec. 2020 producties komen (maar daarvoor moeten eerst de eerdere stappen in de workflow, zoals camera's, aangepast worden).
8K
Ik heb op de IBC ook de twee 8K schermen gezien bij de stand van
NHK. Eén was een al eerder getoond 60 Hz 8K scherm en er was een 120 Hz 8K scherm dat op de IBC voor het eerst werd getoond. De 60 Hz draaide voornamelijk een 8K opname van het afgelopen WK in Brazilië en de 120 Hz versie wisselde tussen die uitzending en een live feed (via optische verbinding) van een 120 Hz 8K camera (een Hitachi, beest van een camera overigens als je het vergelijkt met de RED camera's, ARRI Alexa en Sony F65) die een decor met wat bewegende elementen aan het filmen was.
De schermen waren 85" in diagonaal, wat betekende dat je op zo'n 80 cm afstand moest staan om optimaal gebruik te maken van de hoge resolutie, uitgaande van gemiddelde ogen (zie ook
m'n artikel). Dat klopte inderdaad ook vrij aardig. Ik weet van m'n tweemaal jaarlijkse controle bij de opticien dat ik met lenzen in iets beter dan gemiddeld zicht heb, maar vanaf meer dan een meter afstand was er echt meer detail dan je kon waarnemen.
Overigens vond ik er meer nadelen aan kleven dan voordelen:
- Een te korte scherptediepte is zeer irritant
- Gebruikte lens was duidelijk niet scherp genoeg voor de gigantische sensorresolutie van ruim 33MP
- Je zag heel veel beeldruis
- Ondanks de 120 Hz vernieuwingsfrequentie zag je heel duidelijk judder op zo'n scherp scherm, meer dan wat je met veel lagere frequenties op 1080p ziet
- Doordat de beeldhoek zo groot is klopt het perspectief niet. Het is het omgekeerde effect van een foto met UWA-lens maken en vervolgens op een beeldscherm terugkijken op normale kijkafstand
Iets dat ik overigens nog wel grappig vond is dat ik laatst met één van m'n contacten een gesprek had over waarom 4K het toch nog zo goed doet: mensen bekijken het scherm in de winkel vaak van veel dichterbij dan wat thuis de uiteindelijke kijkafstand zou worden en zien dan inderdaad verschil. Dat zag je ook terug op IBC waar iedereen toch erg dicht op grote schermen stond. Maar bij 8K zag je dat ze dan alsnog niet dichtbij genoeg stonden om er optimaal gebruik van te maken. De 60° horizontale beeldhoek van 4K gaat er bij velen nog wel in, maar de 100° van 8K gaat vrijwel iedereen te ver. Voor het 60 Hz 8K scherm stond een lijn op de vloer met de juiste kijkafstand, maar iedereen stond ruim verder dan dat en ik werd raar aangekeken toen ik bij het 120 Hz scherm ging kijken hoe die 100° (80 cm afstand) nou was.
Er werd misschien dus nog wel wat verschil met 4K gezien, maar van de 8K zag je dan misschien 5, hooguit 6K, tenzij je uitzonderlijk goede ogen hebt.
[Reactie gewijzigd door Kid Jansen op 22 juli 2024 18:07]