Inleiding
Inleiding
Steeds meer mensen werken in online-tekstverwerkers; zeker sinds de introductie van Google Docs is de populariteit van grotendeels gratis online-alternatieven sterk gestegen. Dat wil niet zeggen dat de makers van offline-kantoorpakketten stilzitten. Hoewel kantoorsoftware al enige tijd volwassen is en er feitelijk weinig meer te versleutelen valt aan de software, blijven er gestaag nieuwe versies uitkomen.
In deze face-off nemen we drie kantoorpakketten mee: Microsoft Office 2013, LibreOffice 4.0 en OpenOffice 3.4.1. Office 2013 kwam eind januari uit; LibreOffice 4.0 verscheen korte tijd later, begin februari. Van OpenOffice, waarvan het LibreOffice-project een afsplitsing is die is ontstaan uit onvrede met het OpenOffice-project, moet versie 4.0 binnen niet al te lange tijd verschijnen, maar de precieze introductiedatum is onbekend en voor de volledigheid wilden we het softwarepakket toch nu al meenemen.

Office is het enige van de drie softwarepakketten waarvoor moet worden betaald: namelijk 100 euro per jaar in combinatie met een Office 365-abonnement waarbij gebruikers extra Skype-tegoed, SkyDrive-opslagruimte en nieuwe versies van Office zonder meerprijs krijgen, of vanaf 140 euro zonder abonnement. LibreOffice en OpenOffice zijn gratis te downloaden en zijn daarnaast ook te gebruiken op OS X en Linux, in tegenstelling tot Office 2013, al is er van Office wel een oudere OS X-versie voorhanden. Bovendien zijn Open- en LibreOffice opensource.
We gaan in dit artikel uit van een gebruiker die op zijn desktop kantoorsoftware wil gebruiken: gebruik op een tablet is niet getest, omdat OpenOffice en LibreOffice niet over een speciale touchscreen-modus beschikken. We behandelen in dit artikel de drie belangrijkste programma's van elk kantoorsoftwarepakket: de tekstverwerker, het spreadsheetprogramma en het presentatieprogramma. Daarna gaan we nog even kort in op een aantal programma's die alleen in Office of in Libre/OpenOffice aanwezig zijn, zoals Outlook, Math en Draw.
Online
Office is de enige van de drie softwarepakketten met online-functionaliteit. Zo kunnen documenten door meerdere mensen tegelijkertijd worden bewerkt en worden de instellingen in Office over meerdere apparaten gesynchroniseerd. Dinsdag meer over online-kantoorsoftware, in een vergelijking van onder meer Google Docs en Office Web Apps.
Afbeelding frontpage: Kriss Szkurlatowski
Interface
Het meest zichtbare verschil tussen de drie softwarepakketten is de interface. Vooral het verschil tussen Office en de rest is groot. Dat komt voornamelijk door de zogeheten ribbon, die in Office de plaats van de traditionele toolbar heeft ingenomen. De ribbon bestaat al sinds 2007, en kreeg aanvankelijk veel kritiek - voornamelijk omdat niemand meer wist welke plek bepaalde functionaliteit zat. Wij beginnen er echter behoorlijk aan gewend te raken en prefereren de ribbon inmiddels boven de taakbalk.

Van boven naar onder: Office, LibreOffice en OpenOffice.
Dat komt ook doordat de menu's van OpenOffice en LibreOffice soms archaïsch en daardoor onoverzichtelijk in elkaar zitten. Wie in Office een afbeelding wil invoegen, klikt op het tabblad 'Invoegen' en vervolgens op het duidelijk aanwezige pictogram 'Afbeeldingen', waarna een bestandsdialoogvenster wordt geopend. In OpenOffice en LibreOffice klikt de gebruiker eveneens op 'Invoegen', maar verschijnt vervolgens een onoverzichtelijk uitklapmenu waarin de optie 'Afbeelding' niet is voorzien van een icoon. Vervolgens moet de gebruiker nog kiezen uit de opties 'Uit bestand' of 'scannen'. We vragen ons af hoeveel gebruikers daadwerkelijk een bestand zullen scannen en waarom die extra klik dus nodig is.
Niet dat de ribbon perfect is, overigens: ook daar raken we bij tijd en wijle nog steeds verdwaald, bijvoorbeeld toen we een koptekst wilden toevoegen. We waren al enige tijd aan het turen naar het tabblad 'Pagina-indeling', toen bleek dat deze functionaliteit onder het tabblad 'Invoegen' moet worden gezocht. Over het algemeen bevalt de ribbon ons echter beter, al blijft het een kwestie van smaak en gewenning.
Ook op andere vlakken voelt de interface van Office een stuk moderner aan dan die van de gratis opensource-pakketten. Zo is de vormgeving een stuk strakker, waarbij Microsoft de Metro-ontwerpgedachte in het achterhoofd heeft gehouden - iets wat lang niet iedereen overigens zal bevallen. Functioneler zijn de live-previews van Office. Als een afbeelding wordt ingevoegd en in een tekst wordt gesleept, ziet de gebruiker direct hoe het eruit komt te zien. Onder Libre- en OpenOffice ziet de gebruiker dat pas als hij stopt met slepen, zoals geïllustreerd in onderstaande video.
Helaas!
De video die je probeert te bekijken is niet langer beschikbaar op Tweakers.net.
Daarnaast heeft Office veel meer kant-en-klare stijlen aan boord om documenten op te maken. Vooral bij Word en Powerpoint maken die stijlen dat documenten en presentaties er een stuk mooier uitzien. Tegelijkertijd kunnen de meegeleverde stijlen nog niet tippen aan het in dit artikel niet besproken iWork van Apple.
Veel overeenkomsten
Wanneer de strijd tussen OpenOffice en LibreOffice gaat, zijn er meer overeenkomsten dan verschillen en dat is niet vreemd, gezien de gemeenschappelijke herkomst van de pakketten. Toch zijn er wel verschillen zichtbaar en die vallen grotendeels in het voordeel van LibreOffice uit: het ziet er allemaal net even wat frisser en verzorgder uit dan het enigszins ouderwets aanvoelende OpenOffice, dat de afgelopen jaren nauwelijks van uiterlijk is gewijzigd.
Dit is het duidelijkst te zien in de tekstverwerker. De harde schaduw en de donkergrijze achtergrond zijn in LibreOffice vervangen door een lichtgrijze achtergrond en een zachtere schaduw, wat minder Spartaans overkomt. In het algemeen zijn de pictogrammen groter en moderner. Ook heeft LibreOffice ondersteuning voor Firefox-skins. Maar de verschillen blijven zoals gezegd niet heel groot, en de kans is aanwezig dat ook OpenOffice 4 er dan wat moderner uitziet.
/i/1362748213.jpeg?f=imagenormal)
Links: LibreOffice; rechts, OpenOffice.
Compatibiliteit en performance
De compatibiliteit tussen Office en andere softwarepakketten is de afgelopen tijd sterk verbeterd. Ooit was het zo dat de rest van de softwarepakketten zich maar naar de software van Microsoft moest voegen: Office ondersteunde geen open formaten maar was wel marktleider, waardoor andere pakketten zich genoodzaakt zagen ondersteuning voor Microsofts gesloten, propriëtaire en inefficiënte bestandsformaten te bieden.
Dat is gelukkig niet meer zo: Office gebruikt het door Microsoft ontwikkelde, maar opensource-OpenXML-formaat dat zich qua efficiëntie kan meten met het OpenDocument-formaat van OpenOffice en LibreOffice. Beide bestandsformaten zijn standaarden, maar het is jammer dat er nog steeds twee verschillende bestandsformaten zijn die nog op lang niet elk punt compatibel zijn.
Pluspunt is wel dat Office sinds versie 2010 OpenDocument-bestanden van OpenOffice en LibreOffice kan openen en opslaan. Perfect is die functionaliteit echter nog niet: documenten die vanuit een van de opensource-kantoorpakketten in Office worden geopend, zien er vaak subtiel - en soms helemaal niet zo subtiel - anders uit. Andersom is dat veel minder een probleem.
Op één punt is de ondersteuning van OpenDocument flink verslechterd met de komst van Office 2013. Afbeeldingen in OpenDocument-bestanden worden in Office met een veel lagere helderheid getoond, waardoor ze slecht zichtbaar zijn. Dat was in Office 2010 niet zo. Het gaat om een bug die eenvoudig met een software-update kan worden opgelost, maar irritant is een zo duidelijke fout wel. Heeft Microsoft deze functionaliteit eigenlijk wel getest?

Dit is wat er gebeurt met afbeeldingen wanneer LibreOffice- en OpenOffice-documenten (links) worden geopend in Office (rechts).
LibreOffice heeft daarnaast ondersteuning voor document management-systemen die de cmis-standaard ondersteunen. Daaronder valt Microsoft Sharepoint. Hiermee valt een belangrijk voordeel van Office ten opzichte van de concurrentie weg: veel bedrijven gebruiken Sharepoint voor beheer van documenten en intranetten, en tot voor kort was Office het enige van de drie geteste softwarepakketten dat daarmee overweg kon.
Performance
OpenOffice en LibreOffice zijn over het algemeen wat stabieler dan Office. Office 2013 liep bij gebruik in de praktijk meerdere malen vast, en Word 2013 wil op een van onze kantoor-pc's zelfs helemaal niet meer starten. Dat is ons met Libre- en OpenOffice nog nooit overkomen. Office 2013 lijkt zelfs wat instabieler dan voorgaande versies. Ook bij het bewerken van grote tekstdocumenten - zeg: 30.000 woorden of meer - presteren de gratis varianten beter: Word heeft dan duidelijk moeite met scrollen. Van de twee gratis varianten presteert LibreOffice nog net even wat beter dan zijn concurrent.
Opslaan en openen
Waar OpenOffice en LibreOffice ook een stuk sneller werken dan Office, is het proces van het opslaan van bestanden - iets dat toch niet bepaald rocket science zou moeten zijn. In OpenOffice en LibreOffice, net als in voorgaande versies van Microsoft Office, is bij het bewerken van een nieuw document het klikken op 'opslaan' genoeg om een dialoogvenster te openen, waarna het bestand kan worden opgeslagen. Zo niet in Office 2013.
Wie een nieuw document lokaal wil opslaan, dient te klikken op het diskette-icoon, gevolgd door de gewenste locatie - waarna alsnog een dialoogvenster wordt geopend voor het daadwerkelijke opslaan van het document. Grofweg hetzelfde dient te worden gedaan bij het openen van documenten, waarbij zelfs drie keer moet worden geklikt voordat er een dialoogvenster wordt geopend. Ook het gebruik van shortcuts zoals ctrl+s en ctrl+o is niet voldoende om deze omslachtige opslag- en openprocedure te omzeilen: dan moeten gebruikers nog steeds drie keer klikken voordat een document is opgeslagen of geopend. Een voordeel zou kunnen zijn dat gebruikers vanuit Office in hun SkyDrive bestanden kunnen opslaan, ware het niet dat dat vanuit elke applicatie kan, simpelweg door bestanden in de SkyDrive-folder te plaatsen. Dit is dus niet nodig.
Helaas!
De video die je probeert te bekijken is niet langer beschikbaar op Tweakers.net.
Tekstverwerken: Word en Writer
Het meestgebruikte deel van elk kantoorsoftwarepakket is waarschijnlijk de tekstverwerker. Het is dan ook direct het onderdeel van een kantoorpakket waar op het eerste gezicht weinig aan kan worden vernieuwd. Waar je voor een spreadsheetprogramma nieuwe formules kunt bedenken of voor presentatiesoftware nieuwe soorten slides kunt ontwerpen, blijft platte tekst in een tekstverwerker simpelweg platte tekst.
Maar onder de motorkap kunnen op het oog niet erg baanbrekende functionaliteiten het leven van de gebruiker een stuk makkelijker maken. Een voorbeeld daarvan is de comment-functionaliteit, die vaak wordt gebruikt als mensen een document - bijvoorbeeld een scriptie of een voorstel - moeten nakijken. Die is in LibreOffice en Office 2013 verbeterd ten opzichte van eerdere versies. Zo is het in Word nu mogelijk om een reactie op een opmerking te plaatsen. Ook kunnen reacties als 'voltooid' worden gemarkeerd. In LibreOffice Writer kunnen opmerkingen bij meerdere woorden of delen van zinnen worden geplaatst, zodat makkelijker te zien is waar een opmerking betrekking op heeft. Die functionaliteit is al langer aanwezig in Office, maar ontbreekt nog in OpenOffice: daar kan een opmerking maar op één punt in een tekst worden geplaatst.

De commentaar-mogelijkheid in LibreOffice Writer.
Vergelijkbaar is de 'track changes'-functionaliteit, waarmee wijzigingen in een document kunnen worden bijgehouden. Daardoor kan een document worden bewerkt, terwijl de oorspronkelijke tekst behouden blijft. Voorheen stond dit altijd garant voor een onoverzichtelijke brei van aanpassingen, toegevoegingen en geschrapte passages. Het enige alternatief was om de oude of nieuwe versie te bekijken zonder dat zichtbaar was wat wel en niet is aangepast. Office 2013 toont bij gewijzigde passages nu een rode lijn, zodat een stuk eenvoudiger is te zien waar de wijzigingen zijn aangebracht. Door op de rode lijn te klikken, worden de wijzigingen getoond. Libre- en OpenOffice hebben deze functionaliteit nog niet.

Woorden tellen
In de Writer zien we dat LibreOffice zijn best doet om gebruikersvriendelijker te worden door het aantal benodigde handelingen om iets te bereiken, te verminderen. Zo heeft LibreOffice Writer eindelijk een woordenteller in de statusbalk, net als Office. Dat kan bijvoorbeeld handig zijn voor studenten die een paper met een bepaald aantal woorden moeten inleveren. In OpenOffice Writer is die functionaliteit nooit doorgedrongen, waardoor gebruikers twee keer moeten klikken om te kunnen zien hoeveel woorden een document telt. Een ander voorbeeld is de mogelijkheid in LibreOffice om een kop- of voettekst op alle pagina's, behalve de eerste, toe te voegen. In OpenOffice moet een gebruiker daarvoor eerst een aparte stijl aanmaken.
Word bevat verder nog een aantal kleine functionaliteiten die het leven aangenamer maken, maar die niet per se noodzakelijk zijn. Zo houdt Word bij waar de gebruiker in een document is gebleven met lezen of bewerken, en wordt deze positie gesynchroniseerd over meerdere apparaten met hetzelfde Microsoft-account. Ook bevat Word een speciale leesstand - die overigens vooral bedoeld lijkt te zijn voor tablets. Daarnaast is het nu mogelijk om pdf-bestanden te openen in Word, maar dat is van beperkt nut: een deel van de opmaak gaat bij het importeren verloren en pdf's zijn eigenlijk helemaal niet bedoeld om te worden bewerkt.
Spreadsheets: Excel en Calc
Spreadsheetprogramma's zijn ongelofelijk krachtige programma's waar de meest ingewikkelde berekeningen mee kunnen worden uitgevoerd - maar het overgrote deel van de gebruikers start de programma's slechts op om zijn huishoudboekje bij te werken of anderszins eenvoudige lijstjes mee samen te stellen. Daarom is het fijn als spreadsheetprogramma's functionaliteit toevoegen die ook voor de doorsnee gebruiker van toegevoegde waarde is.
Dat is het geval met de Flash Fill-functionaliteit van Excel 2013. Deze functie herkent patronen in ingevulde gegevens en kan op basis hiervan gegevens in andere cellen automatisch aanvullen. Als er bijvoorbeeld in een kolom volledige namen staan, met voornaam en achternaam, dan kan in de volgende kolom eenvoudig enkel de voornaam worden opgenomen door een aantal keren een van de voornamen die in de lijst voorkomt, te schrijven. Daarna wordt de rest aangevuld. Normaliter zou daarvoor een script geschreven moeten worden. Perfect is de functionaliteit niet: als bepaalde gegevens in een tabel afwijken - denk aan mensen met meerdere namen - begint hij te haperen.
Helaas!
De video die je probeert te bekijken is niet langer beschikbaar op Tweakers.net.
Office bevat verder een functie die gebruikers adviseert over geschikte draaitabellen en grafieken voor bepaalde gegevens. Vooral bij grafieken werkt die functionaliteit goed, maar het is nou ook weer niet zo dat we die functionaliteit missen in de andere kantoorsoftwarepakketten. Hetzelfde geldt voor de zogenoemde Sparklines, kleine grafieken die naast een cel kunnen worden geplaatst om een trend aan te geven.
Een erg fijne verandering in Excel 2013 is dat elke spreadsheet nu zijn eigen venster heeft; in voorgaande versies was dat niet zo, waardoor het zonder veel moeite te doen niet mogelijk was twee verschillende Excel-spreadsheets naast elkaar of op twee verschillende monitors te openen. OpenOffice en LibreOffice behandelden spreadsheets al op deze manier.

Voor mensen die wel eens spreadsheets met zeer grote hoeveelheden kolommen gebruiken, zijn OpenOffice en LibreOffice niet zo handig. Het maximale aantal kolommen ligt daar op 1024, terwijl dat er in Office maar liefst 16384 zijn. Het gaat hierbij specifiek om de kolommen, niet de rijen: daarop zit geen maximum. We vragen ons af hoeveel gebruikers meer dan 1024 kolommen zullen maken, maar er zijn scenario's denkbaar en voor die gevallen zijn de gratis pakketten dus niet geschikt.
Handig in LibreOffice is dat afbeeldingen kunnen worden geëxporteerd als bestand; in Office en OpenOffice is dat niet mogelijk. De gratis pakketten hebben daarnaast veel betere ondersteuning voor de OpenFormula-standaard, die spreadsheetprogramma's onderling compatibel moet maken. Doordat Excel slechts gedeeltelijke ondersteuning voor OpenFormula heeft, zijn sommige bewerkingen in documenten niet één op één over te zetten, wat niet alle Excel-documenten uitwisselbaar met Open/LibreOffice-spreadsheets maakt en vice versa. Office heeft dan wel weer ondersteuning voor het importeren van Access-databases.
Presenteren: Powerpoint en Impress
Het belangrijkste onderdeel van een presentatieprogramma is niet het ontwerpproces van de dia's, maar het daadwerkelijke presenteren. Dat hebben de ontwikkelaars van LibreOffice goed begrepen. Zij hebben een app uitgebracht waarmee de presentatiemodus kan worden bediend. Niet alleen kan door de presentatie worden genavigeerd, ook krijgt de presentator een screenshot van de presentatie te zien, evenals aantekeningen die hij voor zichzelf heeft gemaakt. Aanvankelijk was deze alleen beschikbaar voor de Linux-versie van LibreOffice Impress, maar inmiddels is een software-update vrijgegeven waarin ondersteuning voor Windows en Mac OS X is toegevoegd.
Office heeft daarentegen wel weer een apart scherm voor de presentator, dat bij gebruik van een beamer enkel op de monitor wordt getoond. De presentator ziet hierbij eveneens de huidige dia en de bijbehorende aantekeningen, evenals de eerstvolgende dia. Daarnaast is het mogelijk om snel naar een andere dia te springen en loopt er een klokje mee om aan te geven hoe lang de presentatie al loopt. Om bepaalde zaken te benadrukken, is het mogelijk om er met een 'laserpointer' op te schijnen, het te omcirkelen of het te arceren. Deze functionaliteit is standaard niet aanwezig in Impress, maar kan als extensie worden toegevoegd: deze heten voor beide pakketten respectievelijk Presenter Screen en Presenter Console. In het geval van OpenOffice zijn er echter herhaaldelijk api-problemen geweest met de plugin, waardoor deze na een software-update opeens niet meer werkte.

Wie een kale presentatie wil maken zonder al te visueel opsmuk, of wie zelf een ontwerp wil maken, is bij Impress aan het goede adres. Beide pakketten bevatten bijzonder weinig meegeleverde templates, en vooral in OpenOffice is het aanbod mager. Powerpoint heeft veel meer kant-en-klare presentatie-ontwerpen aan boord, en desgewenst kunnen vanuit de applicatie meer ontwerpen worden gedownload. Verder kunnen in Powerpoint YouTube-video's worden geëmbed.
Mailen, rekenen en tekenen
Outlook
De mailclient van Office is fenomenaal en beter dan andere mailclients, al komt de webinterface van Gmail aardig in de buurt. Erg veel veranderd is Outlook 2013 niet, al is er een nieuwe adresboek-interface toegevoegd. Ook is het mogelijk om vanuit het venster waarin het mailtje wordt geopend, het mailtje te beantwoorden - er hoeft dus geen nieuw venster te worden geopend. Dat werkt erg overzichtelijk. Wat ons overigens wel een raadsel is, is waarom het configureren van een Outlook.com-mailadres in de mailclient niet erg makkelijk gaat.
/i/1362871219.png?f=imagenormal)
OneNote, Access en Base
Office bevat standaard verder de notitietool OneNote, vergelijkbaar met Evernote, maar dan wat uitgebreider. Zo kan er in documenten worden getekend en kunnen arceringen worden aangebracht. OneNote is vooral handig in combinatie met de mobiele apps en synchronisatie. Office bevat desgewenst verder de databasetool Access. OpenOffice en LibreOffice bevatten standaard het vergelijkbare maar minder uitgebreide Base.
/i/1362871725.png?f=imagenormal)
Rekenen en tekenen
Het tekenpakket Draw wordt standaard meegeleverd met OpenOffice en LibreOffice en laat gebruikers diagrammen en tekeningen maken, waaronder ook 3d-tekeningen. Het vergelijkbare Microsoft Visio wordt met sommige Office-varianten meegeleverd. Visio hanteert zijn eigen bestandsformaat. Tot slot bevatten Open- en LibreOffice de tool Math, waarmee wiskundige formules kunnen worden opgesteld. Die tool kan samenwerken met Writer, Calc en Impress.
Conclusie
Over het algemeen bevalt Office ons het best: de software kent op veel vlakken functionaliteit die zijn gratis concurrenten niet aan boord hebben en ziet er een stuk fijner uit. Wel zijn Open- en LibreOffice een tikje stabieler. Daarnaast is de vraag hoeveel die extra functionaliteit een gebruiker waard is. De gratis kantoorpakketten bieden ook prima functionaliteit. Willen gebruikers 140 euro of 100 euro per jaar betalen voor de kers op de taart, die extra functionaliteit van Office?
Wellicht is dat het waard voor gebruikers die elke dag in hun tekstverwerker of spreadsheetprogramma bivakkeren, of voor bedrijven die zeker willen zijn van ondersteuning - al is dat met OpenOffice tegen betaling ook mogelijk. Voor zakelijke gebruikers heeft Office met mailclient Outlook sowieso een flinke troef in handen. OpenOffice en LibreOffice hebben geen mailclient, en ook andere mailclients zijn lang niet zo goed als Outlook. Handig aan Office is verder de online-functionaliteit, zoals het gelijktijdig bewerken van documenten, maar dat kan ook met het gratis Google Docs - waarover dinsdag meer, in een apart artikel.
Het grote voordeel van OpenOffice en LibreOffice is dat ze ook werken op OS X en Linux; Office is er wel voor OS X, maar nieuwe Office-versies voor dat platform lopen altijd achter op het Windows-releaseschema. Daarnaast zal de opensource-gedachte achter LibreOffice en OpenOffice een deel van de gebruikers nog over de streep trekken. Als de strijd tussen LibreOffice en OpenOffice gaat, wint wat ons betreft LibreOffice: OpenOffice is de afgelopen jaren nauwelijks veranderd en LibreOffice lijkt daadwerkelijk te willen vernieuwen.
Screenshots