Een saai 2011
Het jaar 2011 bracht weinig grote klappers op hardware-gebied. Intel kwam in januari met zijn nieuwe Sandy Bridge-architectuur, maar dat bracht weinig vernieuwing ten opzichte van de eerste generatie Core i-processors. AMD bracht, later dan gepland, de Bulldozer-architectuur op de markt, die ook maar weinig potten wist te breken. Later introduceerde Intel nog wel Sandy Bridge-E, maar als je al een Core i7 980X had, hoefde je daar ook niet voor naar de winkel te rennen.
De enige nieuwe videokaarten die we voorgeschoteld kregen waren de HD 6990 en de GTX 590 van respectievelijk AMD en Nvidia, maar nieuwe gpu's bleven uit. Op ssd-gebied werden we iets meer verwend; de nieuwe sata-600-interface is ondertussen gemeengoed aan het worden, maar is ook nu al bijna te langzaam om de snelste ssd's van bandbreedte te voorzien. Harde schijven werden zelfs duurder door wateroverlast in Thailand en behalve de eerste 4TB-schijf is er weinig revolutionairs gebeurd.
Ook op het gebied van moederborden, waar fabrikanten elkaar vooral met nutteloze gimmicks en tien in plaats van acht usb 3.0-poorten de loef afsteken, gebeurde er weinig. De markt voor voedingen lijkt redelijk verzadigd; er zijn nog maar nauwelijks voedingen te koop die spontaan ontploffen als je ze uit de verpakking haalt. Ook zagen we geen behuizing voorbij komen die ons de 800D van Corsair, uit 2009, deed vergeten.
2011 was vooral het jaar waarin alles zuiniger werd en er steeds meer power in kleine apparaten wordt gestopt, waarin tablets een forse opmars maakten en smartphones van quadcores voorzien werden. Tweakers.net bekeek hoe de desktop-pc, de laptop, de tablet en al die andere computers zich in 2011 ontwikkelden./i/1324477589.jpeg?f=imagenormal)
Cpu's, apu's en igp's
Hoewel we op cpu-gebied geen baanbrekende vernieuwingen zagen, was het ook weer geen rustig jaar. Het opvallendste is dat de cpu ruimte maakt voor de gpu - letterlijk. Intel integreert sinds een jaar of wat igp's in zijn processors, zowel high-end als low-end. AMD bracht een line-up van processors uit waarin cpu en gpu worden gecombineerd, oftewel de apu's. De cpu's van beide bedrijven moeten transistorbudget aan de gpu afstaan, en dat lijkt steeds meer te worden.
Zowel Intel als AMD zetten stevig in op deze ontwikkeling. AMD mag dan al jaren niet meer kunnen opboksen tegen de rauwe performance van de Intel-cpu's, met de apu's wisten ze toch een gevoelige snaar bij hun concurrent te raken. De gpu-prestaties van de low-end apu's zijn veel beter dan die van Atom-cpu's, terwijl de cpu-prestaties vergelijkbaar zijn. Jammer genoeg zijn netbooks al enige tijd op hun retour. De apparaten ondervinden hevige concurrentie van tablets, maar ook de door Intel bedachte ultrabook heeft zijn weerslag op de netbook-verkopen. Desondanks verkoopt AMD meer apu's dan ze kunnen leveren.
Waar het echt interessant wordt, is bij de wat stevigere laptop- en vooral desktop-cpu's. Waar Intel quadcores uitlevert met net genoeg kracht om The Sims op 800x600 te spelen, stelt een fatsoenlijke apu je in staat om met bescheiden instellingen nieuwere games op 1280x720 pixels te spelen. Niet iedereen vindt gamen belangrijk, maar als straks elke pc over een degelijke gpu beschikt, dan kan het niet anders dan dat ook andere programma's daar massaal gebruik van gaan maken.
2012: het jaar van de igp
Intel heeft zijn zinnen gezet op een snellere igp. Dat zagen we al bij Sandy Bridge, die een twee keer zo snelle igp aan boord heeft als de voorgaande generatie Intel-cpu's. Desondanks kan de igp nog niet in de schaduw staan van AMD's geïntegreerde gpu's. En daarom komt Intel volgend jaar onder andere met Ivy Bridge, waarvan de gpu tot 60 procent sneller is dan zijn voorganger en daarmee eindelijk kan concurreren met de snellere notebook-apu's van AMD.
Maar ook AMD werkte dit jaar aan snellere gpu's in low-end en mainstream-pc's, en we verwachten dat het apu-platform in 2012 volwassen wordt. Llano, de codenaam voor de huidige desktop- en mobile-apu's, wordt vervangen door Trinity. Daarmee krijgen de apu's een redelijke boost in cpu-kracht, maar ook de gpu's krijgen een update. Dat is te danken aan de cpu-cores op basis van de Bulldozer-architectuur en de vliw4-architectuur, die nu al in AMD's high-end videokaarten is terug te vinden.
Dat Intel meegaat in de trend om een cpu te combineren met een snellere gpu spreekt boekdelen. We merken het allemaal al jaren: een snellere cpu zet alleen nog zoden aan de dijk als er een video bewerkt of geconverteerd wordt, voor de rest van het computergebruik valt er nauwelijks winst te boeken met een snellere cpu. De investering in een snellere processor met daarin een goede gpu is al een stuk beter te rechtvaardigen.
En videokaarten dan?
Met de komst van steeds snellere igp's en apu's die low-end en mainstream-videokaarten praktisch overbodig maken, is het de vraag of losse videokaarten nog een lang leven zijn beschoren. Die vraag is echter al zo oud als het verschijnen van de eerste igp en wordt elke keer opnieuw gesteld - met de komst van nieuwe consoles, nieuwe game-diensten die de beelden naar je tv streamen, of tablets, die het als gaming-platform ook goed doen.
Van de pc worden echter nog altijd zulke enorme aantallen verkocht dat het als gaming-platform groter is dan alle consoles bij elkaar. Alleen daarom is het al aantrekkelijk om er spellen voor te ontwikkelen. Daarom blijft het voor AMD en Nvidia lucratief om nieuwe videokaarten te ontwikkelen - en dat doen ze dan ook. Het tempo ligt echter niet al te hoog, en zoals gezegd was het aantal nieuwe videokaarten in 2011 op de vingers van een hand te tellen.
Gamen of gpgpu-applicaties?
Het jaar 2012 lijkt wat dat betreft veel interessanter te worden. AMD vervroegde de introductie van zijn eerste HD 7000-videokaart naar 22 december. De beschikbaarheid van de HD 7970 komt pas rond 9 januari op gang, en dan zou ook de HD 7950 het levenslicht zien. De videokaarten maken gebruik van een nieuwe architectuur, en de chips worden bovendien gebakken met het nieuwe 28nm-procedé van TSMC.
Door de nieuwe architectuur en het nieuwe procedé is de HD 7970 voorlopig de snelste videokaart, terwijl het verbruik binnen de perken blijft. Nu wordt het wachten op Nvidia, die het op dit moment van de GTX 580 en GTX 570 moet hebben, welke beide langzamer zijn en meer energie verbruiken dan de HD 7970. Wat in ieder geval duidelijk is, is dat AMD flinke stappen heeft gezet op gpgpu-gebied. Ondanks de hoge verwachtingen zijn de gaming-prestaties middelmatig te noemen, terwijl de gpgpu-prestaties juist erg goed zijn.
De Graphics Core Next-architectuur zal uiteindelijk zijn weg vinden naar AMD's apu's, en daarmee lijken videokaarten een beetje op de Formule 1. Innovaties bij videokaarten debuteren in de koningsklasse, en zullen later hun weg vinden naar betaalbare massaproducten, oftewel naar AMD's apu's. AMD's doel is namelijk om de cpu en de gpu zo goed mogelijk te laten samenwerken, door elk de taken af te handelen waar ze het beste in zijn. En gpu's zijn in sommige taken een factor 50 keer zo snel als een cpu.
Nvidia toonde eind 2010 al zijn roadmap voor de komende jaren. De eerstvolgende generatie gpu's heet Kepler. Volgens die roadmap hadden deze chips al in 2011 het levenslicht moeten zien, maar inmiddels is duidelijk dat de eerste Kepler-producten pas in 2012 in productie gaan. Daarmee lijken de gebeurtenissen uit 2009 zich te herhalen: Nvidia loopt achter op AMD als het aankomt op het overstappen naar een nieuw productieproces.
Net zoals AMD mikt ook Nvidia op de gpgpu-capaciteiten van zijn nieuwe gpu's. Kepler zou de double-precision floating point-prestaties aanzienlijk moeten verbeteren ten opzichte van Fermi - dat is vooral belangrijk voor het uitvoeren van gpgpu-code, en niet op het renderen van games. Nvidia heeft namelijk al langer door dat er een aanzienlijke markt is voor massive parallel computing, waar videokaarten tot op heden wel goed maar net niet nauwkeurig genoeg in waren.
Terugblik
De revolutie bleef in 2011 dus uit, maar in 2012 zullen de gpu-fabrikanten veel nieuwe toepassingen aanboren. AMD en Nvidia mikken niet alleen meer op gamers, maar gaan zich inzetten om gpu's flexibeler en dus breder inzetbaar te maken. Dan is de videokaart ook nog van nut op het moment dat je niet aan het gamen bent. De verhouding tussen cpu en gpu zal in ieder geval flink op de schop gaan.
Al in 2010 spraken we de hoop uit dat ontwikkelaars meer geneigd zouden zijn om de rekenkracht van gpu's te benutten. Met de komst van AMD's apu's zijn er al een hoop pc's met een redelijke hoeveelheid gpu-kracht aan boord. De killer apps die de gpgpu-mogelijkheden van een videokaart goed benutten, blijven echter nog altijd uit.
Misschien is het uitbrengen van Ivy Bridge, waarvan de gpu DirectX 11 en dus DirectCompute ondersteunt, wel het moment waarop ontwikkelaars wachten. Op dat moment neemt het aantal pc's met een capabele gpu een grote vlucht en daarmee wordt de prikkel om de mogelijkheden van de gpu te benutten een stuk groter.
Hdd versus ssd
Misschien wel de grootste hardware-innovatie van de afgelopen jaren is de opkomst van ssd's. Eind 2008 keken we al naar de toekomst van de solid state disks, maar tot op de dag van vandaag zijn ze nog niet doorgebroken. Veel consumenten hebben nog altijd geen idee wat een ssd is, waar de term 'harde schijf' ondertussen wel is ingeburgerd.
Sinds eind 2008 is er echter een hoop veranderd. Alle kinderziektes zijn er bij ssd's ondertussen wel uit en de concurrentie tussen de verschillende fabrikanten is groot. Ssd's werden ook een stuk goedkoper, maar ze zijn nog steeds vele malen duurder dan harde schijven.
Snel maar duur
Het is aan de gemiddelde consument dan ook lastig uit te leggen waarom ze 100 tot 150 euro uit moeten geven aan een magere 128GB aan opslagruimte, terwijl je voor hetzelfde geld terabytes aan harddiskruimte kan kopen - terwijl een ssd het enige stukje hardware is dat een computer bij huis-, tuin- en keukengebruik ook daadwerkelijk sneller maakt. Waar cpu's al jarenlang snel genoeg zijn voor de dagelijkse werkzaamheden, zijn het de ssd's die je versteld doen staan als je er mee aan de slag gaat.
Ssd's werden in 2011 niet alleen goedkoper, ze werden ook sneller, praktisch twee keer zo snel om precies te zijn. Dan hebben we het vooral over sequentiële doorvoersnelheden, die mogelijk werden gemaakt door de sata-600-interface. Het is echter de prijs die nog te wensen over laat, maar ook daar wordt gelukkig aan gewerkt. Zoals met alle geïntegreerde circuits wordt flashgeheugen steeds kleiner gemaakt: dat verlaagt de productiekosten en zorgt en passant ook nog voor een lager energieverbruik.
Cpu's, gpu's en ook flashgeheugen worden gemaakt door ze uit een wafer te snijden. Hoe kleiner de transistortjes zijn, hoe meer er op een wafer passen. Bij de miljarden componenten waaruit een chip bestaat, kan verkleining voor enorme kostenbesparingen zorgen./i/1323868815.jpeg?f=imagenormal)
Intel en Micron kondigden onlangs nog 20nm-flashgeheugen aan. Een enkele 8GB-chip beslaat bij het 20nm-procede 118mm², terwijl dat op 25nm maar liefst 167mm² is. Dat is een besparing van bijna dertig procent. De ssd's worden daar niet zomaar dertig procent goedkoper van, want een kleinere productieprocedé is ook duurder, maar op den duur levert dit zonder meer een kostenbesparing op. En de grootste kostenpost van een ssd is het flashgeheugen.
In 2012 zullen ssd's dan ook onder de grens van 1 euro per gigabyte duiken. OCZ nam daarop in december zelfs al een voorschotje met de Octane en Petrol-ssd's, die van een controller van het door OCZ overgenomen Indilinx zijn voorzien. Ssd's zullen niet alleen goedkoper worden: nieuwe technologieën zullen ook voor snelheidswinst zorgen.
De toekomst van hardware
Intel heeft zijn volgende processor-generatie uitgesteld, zodat fabrikanten hun huidige processorvoorraden nog weg kunnen werken. De fabrikant houdt er immers een moordend tempo op na met zijn tick-tock-strategie. Dat lijkt niet erg rendabel, maar ondertussen worden de cpu's wel in hoog tempo zuiniger. Dat is met name voor laptops en natuurlijk Ultrabooks interessant, maar ook tablets worden hierdoor steeds efficiënter.
Of een tablet ooit de laptop of de desktop-pc volledig zal vervangen, is nog maar de vraag. Ze lijken wel snel, maar als je er wat volwassener dingen mee gaat doen, zoals een flinke Powerpoint-presentatie vertonen of een grote spreadsheet bewerken, zal de tablet al snel op zijn muil gaan. We doken in de database van onze Pricewatch om te zien hoe de vraag zich ontwikkelt.
/i/1323867543.png?f=imagenormal)
Als we kijken naar het aantal doorverwijzingen naar webwinkels in de categorie cpu's, zien we in de laatste drie jaar bijna een halvering. De pieken hangen samen met de introducties van nieuwe cpu's, zoals in januari 2011 en eind 2011 toen respectievelijk Intel en AMD nieuwe cpu's introduceerden.
/i/1323867544.png?f=imagenormal)
Wanneer we naar het aantal clicks in de gpu-categorie kijken zien we wederom een daling, maar wel een minder scherpe. Nu moet opgemerkt worden dat er in 2011 minder videokaart-reviews gepubliceerd zijn, maar de afname van de vraag leek al in 2010 te zijn ingezet.
Ook als we naar moederborden kijken zien we een lichte daling. Alleen de categorie hdd's is redelijk stabiel en laat geen significante stijging of daling zien.
/i/1323867545.png?f=imagenormal)
/i/1323867546.png?f=imagenormal)
Het aantal clicks op laptops heeft pieken en dalen, maar laat over drie jaar tijd een lichte afname zien. De gigantische opkomst van tablets correleert niet echt met de andere grafieken en is wat ons betreft dan ook niet de oorzaak voor het afnemen van het aantal clicks op hardware-componenten.
Conclusie
De data uit onze pricewatch toont dat er steeds minder losse componenten worden aangeschaft. Ook de pc-verkopen van fabrikanten als Dell, HP en Acer zakten het afgelopen jaar iets in. Dat zou te maken hebben met tablet-verkopen, maar we denken dat er vooral amper nog redenen zijn om vaak een nieuwe pc aan te schaffen. Een twee jaar oude pc vervangen voor een nieuw model zal normaal gesproken amper snelheidswinst opleveren, tenzij er een ssd in zit.
Vermoedelijk zien we dit jaar toch weer enkele pieken in onder andere de cpu-categorie. Intel komt immers met Ivy Bridge: de mainstream-lijn van deze fabrikant wordt niet alleen een stuk zuiniger, maar krijgt ook een snellere gpu aan boord. Zowel AMD als Nvidia komen met nieuwe videokaarten, waarmee ze bezitters van de eerste generatie DirectX 11-kaarten zullen proberen tot aanschaf te verleiden. Met steeds lagere ssd-prijzen is het verder een kwestie van tijd voordat de consument ook bij de Mediamarkt naar een pc met een ssd vraagt.
De verkleining van elektronische schakelingen zal onverminderd voortgaan. Intel is inmiddels op 22nm beland, maar heeft al werkende 14nm-chips. Laptops worden hierdoor steeds zuiniger, maar ook krachtiger. De pc zal voorlopig dan ook niet verdwijnen, al zal de positie van desktopcomputers meer en meer onder druk komen te staan. Er zijn echter nog altijd ontwikkelingen gaande waar we helemaal geen voorspellingen over durven te doen - wie weet breekt binnenkort de quantum-chip wel door, en verandert het computerlandschap weer ingrijpend. Het zal niet voor het eerst, en niet voor het laatst zijn.