Wat was de belangrijkste uitvinding van de twintigste eeuw? Veel mensen zullen deze vraag beantwoorden met: de transistor. Het valt makkelijk te beargumenteren dat de uitvinding van de transistor de meeste impact heeft gehad op de wereld. Hij leidde immers tot de uitvinding van de microchip en de microprocessor. Die hebben op hun beurt uiteindelijk geleid tot de digitale revolutie, die tot op de dag van vandaag een enorme invloed op ons leven heeft. De transistor is dusdanig belangrijk voor het moderne leven dat de gemiddelde persoon er vele miljarden bij zich draagt.
Als het gaat over de uitvinding die daarna het belangrijkst is geweest, zullen de meningen wat meer verdeeld zijn. Het (gemotoriseerde) vliegtuig, de ruimtevaart of antibiotica zijn allemaal goed te verdedigen, maar wij willen met dit artikel graag een lans breken voor de lichtgevende diode, oftewel de led. De led is, net als de transistor, een halfgeleider. Ook wat constructie betreft is hij nauw verwant, aangezien je een transistor kunt zien als twee aan elkaar bevestigde diodes.
Leds hebben de unieke eigenschap dat ze elektriciteit efficiënt kunnen omzetten in licht. Ze hebben een zeer goede levensduur en vinden het niet erg om vaak in- en uitgeschakeld te worden. Dat schakelen gaat bovendien heel snel; een doodnormaal rood ledje kan rustig meer dan een miljoen keer per seconde in- en uitgeschakeld worden. Speciale leds, bedoeld voor telecommunicatie, laten zich nog veel sneller schakelen. Er is haast geen apparaat meer te koop waar geen leds in zitten. Ze zijn het belangrijkste ingrediënt van onze beeldschermen en zijn hard op weg om alle andere kunstlichtbronnen te vervangen. Wat ons betreft reden genoeg om eens te kijken naar de geschiedenis, de toepassing en de toekomstverwachtingen van de led.
De geschiedenis
De geschiedenis van de led begint in 1907. Ingenieur Henry Round werkte voor Marconi, de man die de radio heeft uitgevonden, een van de belangrijkste uitvindingen van de negentiende eeuw. Tijdens een experiment zag hij een zwak geel licht toen hij een spanning op een kristal van siliciumcarbide zette. Het licht ontstond op het punt waar de negatieve pool contact maakte met het kristal. Het verschijnsel dat Round had gezien, noemen we tegenwoordig elektroluminescentie. Hierbij zendt een materiaal licht uit doordat er een elektrische stroom doorheen loopt. De hoeveelheid licht die ontstond, was zeer beperkt, waardoor je er niets nuttigs mee kon en waardoor er jarenlang niets met de ontdekking werd gedaan.
In 1920 wisten Bernhard Gudden en Robert Wichard Pohl het fenomeen te repliceren, dit keer door zinksulfide met koper te combineren. Opnieuw leek de vinding geen praktisch nut te hebben en werd er niets met de ontdekking gedaan. Rond 1924 nam de Russische uitvinder Oleg Losev een zwak groen licht waar toen hij experimenteerde met een diode, gemaakt van siliciumcarbide, bedoeld voor radio-ontvangst. Losev zag in dat zijn ontdekking toegepast zou kunnen worden en is elektroluminescentie verder gaan onderzoeken. In 1927 publiceerde hij erover in een Russisch wetenschappelijk tijdschrift, waardoor hij door sommigen als de uitvinder van de lichtgevende diode wordt gezien.
Dat geldt onder andere voor de Franse natuurkundige Georges Destriau, die in 1936 een led wist te maken van zinksulfidepoeder. In zijn publicaties noemde Destriau het licht dat hij zag: Losev-licht. Hij was de eerste die de term elektroluminescentie gebruikte, een verschijnsel dat door sommige wetenschappers in eerste instantie het Destriau-effect werd genoemd. Destriau werkte in het laboratorium van Marie Curie met radium en was ook pionier op het gebied van radioluminescentie. De Hongaarse onderzoekers Zoltán Lajos Bay en György Szigeti, die zich onder andere bezighielden met gasontladings- en fluorescentielampen, verkregen in 1939 een patent op 'elektroluminescente lichtbronnen'.
Na de oorlog kwam het onderzoek naar halfgeleiders goed op gang en volgden de ontdekkingen elkaar snel op. In 1947 werd de eerste transistor gedemonstreerd en in 1948 werd de bipolaire transistor uitgevonden, gevolgd door de veldeffecttransistor (fet) in 1953. Rond die tijd, in 1951, werd ook het eerste patent voor een infraroodled afgegeven. In de jaren daarna ontdekten diverse wetenschappers dat verschillende diodes op basis van verschillende materialen infraroodlicht uitstralen als er stroom doorheen loopt.
TI SNX-100
Al in 1957 demonstreerde Rubin Braunstein dat infraroodleds op basis van galliumarsenide ingezet konden worden om audiosignalen optisch te transporteren. Een vroege voorbode dus van onze huidige telecommunicatienetwerken die gebruikmaken van glasvezels; daarlangs worden optische signalen verzonden die door halfgeleiders worden opgewekt. Een jaar later vond Braunstein samen met Egon Loebner een groene led uit, maar pas in de jaren zeventig was de ontwikkeling van groene leds ver genoeg gevorderd om in ze in productie te nemen. De eerste commercieel verkrijgbare led, de SNX-100 van Texas Instruments, verscheen in 1962. Ook deze led was gemaakt van galliumarsenide en straalde voor ons onzichtbaar infraroodlicht uit op een golflengte van 890nm.
In datzelfde jaar werd de eerste commerciële led gedemonstreerd die zichtbaar rood licht uitstraalde. Uitgevonden door Nick Holonyak Jr, die destijds werkte voor General Electric. Holonyak stond niet alleen aan de wieg van de rode led; hij zou later ook een cruciale rol spelen bij de ontwikkeling van de laserdiode. De eerste leds waren kostbaar en genereerden maar weinig licht, waardoor ze mondjesmaat werden toegepast. In 1964 begon IBM voor het eerst leds toe te passen in een computer. Dat waren in die tijd dusdanig dure apparaten dat de prijs van leds geen obstakel vormde en waarbij de levensduur ten opzichte van gloeilampjes een belangrijk voordeel was.
In de begintijd werden leds uitsluitend als indicatielampjes gebruikt, maar in 1968 zette Hewlett Packard ze voor het eerst in numerieke zevensegmentendisplays in. Doordat het verbruik van leddisplays veel lager is dan dat van schermen die gebruikmaken van beeldbuizen, gloeilampen of nixiebuizen, konden ze worden gebruikt in draagbare apparaten op batterijen. Dit leidde in de jaren zeventig tot de komst van zakrekenmachines, die op hun beurt een hevige concurrentiestrijd tussen fabrikanten ontketenden.
Drie kleuren leds
In een led ontstaat licht in de overgang van negatief naar positief gedoteerd halfgeleidermateriaal. Als er stroom loopt door deze pn-overgang, zullen vrije elektronen in de geleidingsband de verboden zone oversteken om gaten te vullen in de valentieband. Bij het oversteken van de verboden zone, ook wel band gap genoemd, neemt het energieniveau van het elektron af. De energie verlaat het atoom in de vorm van een foton, oftewel licht. De grootte van de band gap bepaalt hoeveel energie het foton meekrijgt. Hoe meer energie, hoe hoger de frequentie en hoe korter de golflengte van het uitgestraalde licht.
De golflengte van licht bepaalt de kleur. Zichtbaar licht met een relatief grote golflengte ziet er rood uit en bevat relatief weinig energie. Als je de kleuren van de regenboog volgt van rood naar violet, krijgt het licht een steeds kleinere golflengte en dus meer energie. De grootte van de band gap bepaalt dus de kleur van een led. Die grootte bepaalt ook de doorlaatspanning van de led. Door de samenstelling van de halfgeleiders te variëren, kan tegenwoordig de band gap worden aangepast en zijn dus vele kleuren mogelijk.
Dat we dat nu kunnen, komt door een enorme hoeveelheid onderzoek naar halfgeleidermaterialen. Vooral blauw licht bleek een uitdaging voor onderzoekers. Eind jaren zestig waren er rode en groene leds uitgevonden, en zou het mooi zijn als er ook een blauwe zou komen. Immers, door rood, groen en blauw licht te combineren met verschillende helderheden, kunnen alle kleuren licht worden gemaakt.
Het idee om drie kleuren leds in te zetten om zo schermen voor televisies te maken, bestond toen al. David Sarnoff, de oprichter en directeur van de Radio Corporation of America, wilde al aan het einde van de jaren zeventig op zoek naar een opvolger van de beeldbuis. Als er een blauwe led zou worden uitgevonden, zou het mogelijk worden om een kleurenscherm te maken dat zo plat is dat het aan de muur kan worden gehangen. Destijds was RCA een van de grootste producenten van kleurentelevisies en dus was er veel geld beschikbaar voor onderzoek.
De eerste blauwe led
Het werk van Herbert Paul Maruska in het laboratorium van RCA stelde hem in staat om tijdens zijn doctoraalstudie, in 1972, aan de universiteit van Stanford samen met medestudent Wally Rhines de eerste blauwe led te maken. Maruska en Rhines kregen samen met de hoogleraar die hen begeleidde bij Stanford, David Stevenson, in 1974 een patent voor hun uitvinding. De blauwe led leverde slechts een zwak licht op en was bovendien heel duur om te maken, waardoor commercieel verkrijgbare blauwe leds nog vele jaren op zich lieten wachten.
Pas in 1989 zou Cree Inc. de eerste blauwe led op de markt brengen. De eerste generatie blauwe leds was nog altijd vele malen duurder om te maken dan rode en groene. Ook was de helderheid laag in vergelijking met de bestaande kleuren, doordat de leds een rendement van slechts 0,03 procent hadden. Hierdoor bleef het aantal toepassingen laag; ze waren prima te gebruiken als indicatielampje, maar voor beeldschermen waren ze nog niet geschikt.
De sleutel tot succes bleek galliumnitride te zijn. Dit is een halfgeleider met een vrij grote band gap, waardoor het uitgestraalde licht korte golflengtes kon hebben. In 1993 demonstreerde Shuji Nakamura felle blauwe leds die met een nieuw groeiproces voor galliumnitridekristallen waren gemaakt. Tegelijkertijd werkten Isamu Akasaki en Hiroshi Amano aan methoden om galliumnitride op substraten van saffier af te zetten en om dit materiaal te doteren.
Hiroshi Amono, Isamu Akasaki en Shuji Nakamura: uitvinders van de blauwe led
Voor het ontwikkelen van leds op basis van galliumnitride kregen Nakamura, Akasaki en Amano in 2014 de Nobelprijs voor natuurkunde. De uitvinding van efficiënte blauwe leds ontketende een ware revolutie. De blauwe led leidde namelijk tot de uitvinding van de witte led, waarmee ledverlichting mogelijk werd. Bovendien ontstond de mogelijkheid om beeldschermen op basis van leds te maken.
Verlichting
De meesten van ons hebben op school geleerd dat je door rood, groen en blauw licht te combineren, wit licht kunt maken. In zekere zin is dat ook zo, maar hoewel het resultaat er voor onze ogen inderdaad uitziet als wit licht, zijn rgb-leds een slechte keuze om als verlichting in te zetten. Dit komt doordat rgb-leds niet het volledige zichtbare spectrum uitstralen, maar slechts smalle piekjes bij rood, groen en blauw.
Doordat de tussenliggende kleuren in het licht ontbreken, zien objecten met een tussenliggende kleur er te donker of zelfs zwart uit. Hierdoor zijn rgb-leds wel goed in te zetten als pixels of backlight in een beeldscherm, maar leveren ze totaal verkeerde kleuren op als je ze inzet als verlichting. Om deze reden maakt ledverlichting meestal gebruik van blauwe leds in combinatie met een fluorescerende laag die geel licht oplevert om zo samen wit te vormen.
Door met de samenstelling van de fluorescerende laag te spelen, kun je wit licht van verschillende kleurtemperaturen maken. Ook kan de laag worden geoptimaliseerd voor een zo volledig mogelijk kleurenspectrum, al gaat dit over het algemeen ten koste van het rendement van de led. Bij het kopen van ledverlichting moet dus altijd een afweging worden gemaakt tussen de lichtopbrengst en de lichtkwaliteit. De kwaliteit van het licht is vaak terug te vinden op de verpakking als de cri- of CIE Ra-waarde.
De color rendering index heeft een maximale waarde van 100, wat overeenkomt met de lichtkwaliteit van een gloeilamp of zonlicht. Goedkope en/of zeer energiezuinige ledlampen hebben vaak een cri van rond de 80 en kunnen het best worden ingezet als zoveel mogelijk licht tegen zo laag mogelijke kosten is gewenst. Als je echter lampen voor in je keuken of voor boven de eettafel zoekt, kun je maar beter voor een hoge cri-waarde kiezen, anders ziet je eten er een stuk minder lekker uit. Ook kunnen mensen die met ledlampen met een lage cri worden verlicht, eruitzien alsof ze ziek zijn.
Door leds te gebruiken die violet of zelfs onzichtbaar ultraviolet licht uitstralen in combinatie met een fluorescerende laag die zo'n beetje alle kleuren voor z'n rekening neemt, kunnen ledlampen worden gemaakt met een cri van 99. Daarmee is de lichtkwaliteit nagenoeg perfect. Doordat echter bijna het volledige spectrum indirect wordt opgewekt, is het rendement van dit soort specialistische lampen een stuk slechter. De beste ledlampen voor thuisgebruik halen tegenwoordig een cri van 95, voldoende voor alles behalve de meest kritische toepassingen.
Op de verpakking van een ledlamp horen naast het vermogen en de lichtopbrengst ook de kleurtemperatuur in kelvin en de lichtkwaliteit in cri of Ra te staan. Door de lichtopbrengst in lumen te delen door het verbruik in watt, kun je het lichtrendement van een ledlamp uitgedrukt in lumen/watt uitrekenen. Over het algemeen kun je het best lampen met een lage kleurtemperatuur en een hoge cri kiezen voor gezellig warm licht met een goede kleurweergave in je huis. In een schuur of werkplaats zou je kunnen kiezen voor een hogere kleurtemperatuur en een zo hoog mogelijk rendement om prettig bij te kunnen werken.
De opkomst van ledbeeldschermen
Door de komst van leds met een hoge efficiëntie in zowel rood, groen als blauw, is het mogelijk geworden om kleurenschermen te maken op basis van leds. De eerste ledschermen maakten gebruik van losse leds, waardoor alleen relatief grote pixels mogelijk waren. Hiermee konden grote ledschermen worden gemaakt, waarbij de grootte van de afzonderlijke pixels geen probleem was.
Vidiwall opgebouwd uit twintig beeldbuizen
Voor de komst van de blauwe led was het namelijk alleen mogelijk om grote videoschermen te realiseren door middel van projectie, waarbij er verduisterd moest worden voor een goed contrast, of door vele beeldbuizen te combineren tot een grote vidiwall. Schermen opgebouwd uit leds boden gelijk al veel voordelen. Ze hebben een lager gewicht, waardoor ze kunnen worden opgehangen, en een hogere helderheid, waardoor ze geschikt zijn voor gebruik in de openlucht.
Groot ledbeeldscherm met afzonderlijke rode, groene en blauwe leds
Als snel kwamen er rgb-leds op de markt die een rode, groene en blauwe led in een enkele behuizing combineerden. Hierdoor werd het mogelijk om schermen te maken met een enkele rgb-led per pixel. Hierdoor kon de pixeldichtheid omhoog en nam de beeldkwaliteit toe. Ondanks de introductie van rgb-leds bleef de ledtechniek alleen geschikt voor zeer grote beeldschermen. Bovendien waren die beeldschermen erg duur, doordat de prijs per led vele malen hoger lag dan tegenwoordig. Daarbij waren er zeer veel elektronische componenten nodig voor het aansturen van al die leds. Hierdoor bleven beeldbuizen nog vele jaren de populairste schermtechniek voor televisies en monitoren.
Rond de eeuwwisseling gingen platte televisies de rol van de oude vertrouwde beeldbuis langzaam maar zeker overnemen. Televisies met een lcd waren in het begin alleen beschikbaar in kleine maten, waardoor plasma de markt voor grote televisies in z'n geheel kon opeisen. Doordat lcd's steeds groter werden en bovendien goedkoper waren dan plasmaschermen, werd de vroege voorsprong van plasma steeds verder ingelopen.
De Pioneer KURO werd gezien als zo'n beetje de beste (plasma)televisie. In 2008 stopte Pioneer met plasma, na jaren achtereen verlies te hebben geleden.
Toen lcd-televisies gebruik gingen maken van ledbacklights was de plasmatechniek ten dode opgeschreven. Plasma's hadden altijd al een beperkte maximale helderheid en verbruikten relatief veel energie, maar toen lcd-tv's overstapten van ccfl-backlights naar leds, werd het verschil wel heel groot. Doordat plasma een superieur contrast had en beweging veel scherper kon weergeven dan lcd, bleven plasmatelevisies populair bij fijnproevers, maar het grote publiek koos massaal voor lcd-tv's met ledbacklight, die door marketeers aan de man werden gebracht als ledtelevisies. Veel mensen met een moderne lcd-tv denken hierdoor dat ze een led-tv hebben, maar strikt genomen klopt dat dus niet.
Sony XEL-1, de eerste echte (o)led-tv
De eerste echte ledtelevisie, waarbij dus elke afzonderlijke pixel door leds werd gevormd, ging in 2008 in de verkoop. Sony's XEL-1 gebruikte echter geen gewone leds, maar oleds. Een organic light-emitting diode is een type led waarvan de elektroluminescente laag word gevormd door koolwaterstofverbindingen. Deze hebben het nadeel dat ze luchtdicht moeten worden verpakt, omdat ze niet tegen het vocht kunnen dat voorkomt in lucht. Het grote voordeel is echter dat ze met miljoenen tegelijk op een glassubstraat kunnen worden gemaakt.
Het fabricageproces van oleds laat zich goed opschalen door hele grote glassubstraten te gebruiken die in stukken worden gesneden, zodat er vele schermpanelen tegelijk kunnen worden gemaakt. Het opdelen van 'moederglas' in verschillende beeldpanelen is een techniek die ook al werd toegepast bij de productie van lcd's. Dankzij productie op steeds grotere schaal laten de prijzen van oledschermen al vele jaren een daling zien, waardoor de populariteit van dit schermtype alsmaar is toegenomen ten koste van lcd's.
De toekomst
Voor beeldpanelen met individueel oplichtende pixels zullen in de komende jaren nog oleds worden ingezet, omdat die tegen lage kosten kunnen worden gemaakt. Daartegenover staat dat ze een beperkte levensduur hebben en een beperkte maximale helderheid, nadelen die bij gewone anorganische leds veel minder spelen. Grote schermen op basis van gewone leds hebben in de afgelopen tijd een steeds grotere pixeldichtheid gekregen, waardoor 4k-schermen steeds kleiner konden zijn. Om schermen op huiskamerformaat te maken, zijn echter zeer kleine leds, oftewel microleds, nodig.
Prototype 75"-4k-microledscherm van Samsung
Daarbij zit de uitdaging niet in het kleiner maken van de leds, maar in de assemblage van miljoenen individuele leds op een drager. Daarbij ontstaan makkelijk defecten, die bovendien bijzonder lastig zijn om te repareren. Een doorbraak in de ontwikkeling van microledschermen zou zeer welkom zijn, omdat die ten opzichte van oleds grote voordelen opleveren wat helderheid en levensduur betreft. Grote schermen op basis van microleds zullen in de komende jaren nog veel te duur zijn voor consumententoepassingen, maar de verwachting is dat we niet lang meer hoeven te wachten op commercieel verkrijgbare, kleine microledschermen voor smartwatches en telefoons.
Ook de oled is nog lang niet uitontwikkeld. Dankzij de inzet van nieuwe materialen worden de helderheid en de levensduur verbeterd. Dit jaar zijn er oledtelevisies te koop met een nieuwe generatie oledpanelen, die een hogere helderheid opleveren dan tot nu toe mogelijk was. Een zeer interessante ontwikkeling is de combinatie van oleds met quantumdots. Door een beeldscherm te maken met uitsluitende blauwe oleds, waarbij de groene en rode pixels voorzien zijn van quantumdots die het blauwe licht omzetten in de gewenste kleur, kan de efficiëntie van grote oledpanelen worden verhoogd. Nu worden er bij oledtelevisies nog kleurenfilters gebruikt om rood, groen en blauw te maken, maar hierbij wordt een groot deel van het licht omgezet in warmte. Quantumdots zijn veel efficiënter in het genereren van de juiste kleuren. Dit hogere rendement zal een hogere helderheid mogelijk maken zonder dat de levensduur daaronder lijdt.
Ook de efficiëntie van ledverlichting zullen we in de komende tijd zien toenemen. Commercieel zijn er op dit moment leds verkrijgbaar met een lichtrendement van zo'n 200 lumen per watt. Al in 2014 demonstreerde Cree een prototype led die meer dan 300 lumen per watt opleverde. In 2000 voorspelde Roland Haitz dat de kosten per lumen van leds elk decennium met een factor tien zouden afnemen. Deze voorspelling werd vervolgens de wet van Haitz genoemd, in navolging van de wet van Moore. Net als de wet van Moore zal die van Haitz niet tot het einde der tijden standhouden, al was het maar omdat er niet meer energie uit een led kan komen dan erin wordt gestopt, maar in de afgelopen twintig jaar is de voorspelling waargemaakt.
leuk en informatief artikel. Wat ik een beetje mis, maar ik snap het wel, is de consequenties van LED voor horticultuur, voedselproductie (tijdens interplanetaire reizen, maar ook als optie voor urban farming)
Zeker in het laatste deel, de toekomst denk ik dat dit deel van grotere betekenis zal zijn dan nog scherper en nog goedkoper beeld.
Wat ik leuk vind van de ontwikkeling van LED in de horticultuur is de razend snelle toename van inzichten over hoe fotosynthese werkt, waren het in begin rood blauwe leds die de kassen een vreemd roze kleur gaven, met het idee dat planten geen groen licht opnemen. Toch zie je tegenwoordig full spectrum LED verlichting.
Het is de revisie met een deel over Led verlichting en de invloed op aquarium planten. En haar persoonlijke ervaringen daarmee.
Even voor de mensen die haar niet kennen: ze is jaren lang voorzitster geweest van de internationale federatie voor waterplanten. En heeft een achtergrond als microbioloog. Voor mij is ze 1 van de beste schrijfsters omdat het vaak wetenschappelijk onderbouwt is en ze en ze kijkt naar het geheel. (Hoe een plant/bacteriën/licht enz. Past in het ecosysteem en de invloeden op elkaar) Terwijl het ook makkelijk weg lezen is.
Toch zie je tegenwoordig full spectrum LED verlichting.
Maar nu, een stapje verder, blijkt dat sommige planten bepaalde frequenties toch meer aan hebben dan andere. Dus daar kan nu zelfs dynamisch mee gestuurd en gemixt worden om bepaalde groei-resultaten uit te lokken, bv meer bladproductie, stamgroei of vruchtproductie, naar gelang je stadium van opkweek. Super interessant inderdaad!
Inderdaad, ik wilde eigenlijk een link bijvoegen van een artikel dat ik een aantal dagen terug las, over het waarom. Want groen licht bevat voeldoende energie, en kennelijk zo veel dat het het proces instabiel maakt, de strekking van het verhaal was dat planten stabiliteit verkiezen boven een chaotisch proces, logisch ook wel.
Ging heel erg de diepte iin qua quantum effecten, dus de helft van deze reply zal wel niet kloppen, en zonder die link is het al helemaal hopeloos
maar ik kan het niet meer vinden
[Reactie gewijzigd door DeDooieVent op 24 juli 2024 19:50]
Hmm dat klinkt inderdaad erg interessant en zou juist een punt kunnen maken waarom LED inderdaad zo'n belangrijke uitvinding zou zijn.
Ik vond het zeker ook een leuk en informatief artikel om te lezen, maar als ik terug kijk naar de eerste pagina... Waarom is led zo'n belangrijke uitvinding, omdat we nu iets minder energie verbruiken en iets mooier beeld hebben? Je moet niet met gloeilampen en beeldbuizen vergelijken maar met de eerdere spaarlampen en ccfl tv's of plasma natuurlijk. En dan lijkt het meer een rustige (hoewel welkome) evolutie dan dat het nou zulke wereldschokkende effecten gehad heeft.
Wat jij beschrijft zou eigenlijk inderdaad nog een pagina er bij moeten zijn, wellicht dat het dan wel een overtuigender verhaal zou worden.
Er speelt meer mee. Bij conventionele techniek komt de 50/100hz flikkering door. Soms waarneembaar soms bij video opname zichtbaar. Als de constant voltage constant maakt of constant current is dat opgelost.
Daarnaast kan er ook gedimd worden door hoge wissel CC of CV van ver over de kilohertz en daar de duty-cycle te variëren
Daarnaast RGB LED bied elle kleur led beperkte golf lengte.
Dus voor correcte kleuren spectrum heb je ook RGB led nodig die breed spectrum kunnen weergeven. Geld ook voor wit licht.
Wat ik leuk vind van de ontwikkeling van LED in de horticultuur is de razend snelle toename van inzichten over hoe fotosynthese werkt, waren het in begin rood blauwe leds die de kassen een vreemd roze kleur gaven, met het idee dat planten geen groen licht opnemen. Toch zie je tegenwoordig full spectrum LED verlichting.
Jep, ze waren fout en ze zijn dat toch nog altijd. Zonder een bepaalde temperatuur geen metabolisme !!! En je moet je eens afvragen of HID lampen echt zoveel vervuilender zijn als die lithografische hoogstandjes ?
Persoonlijk worden ik en vele andere met fotosensitivisme (epilepsie, migraine, ....) misselijk van heel wat kunstlicht en de gewone kamervervangende LED-lampen hebben die flikkerende 4000K TL lampen van weleer van de troon gestoten en lijken nu overal ingezet te worden. Erg irritant allemaal.
Het heeft inderdaad specifieke doeleinden maar er is heel veel hype.
Ik zie toch wel hele goede resultaten zo om me heen dus ik ben het zeker op het eerste punt niet echt met je eens. En sommige planten vereisen een hogere temperatuur, sommige een lagere. Juist het feit dat dit nu onafhankleijk van de lichtintensiteit is te regelen lijkt me een voordeel op de oude assimilatie lampen.
Zonder goed klimaat wordt het idd niets, maar je bent qua klimaat niet afhankelijk van alleen de verlichting
En sommige planten vereisen een hogere temperatuur, sommige een lagere. Juist het feit dat dit nu onafhankleijk van de lichtintensiteit is te regelen lijkt me een voordeel op de oude assimilatie lampen.
Ook LED's produceren warmte hoor alleen zitten de heatsinks vaak bovenaan met optioneel computerfans erbovenop dit in tegenstelling tot een armatuur die de warmtestraling naar je planten toe richt. Zo onafhankelijk is het toch nog helemaal niet. En wanneer licht objecten raakt, warmen die objecten ook op. En je moet je eens afvragen: krijg ik van de natuur - outdoors - ooit licht zonder warmte ?
Nu ik kan niet spreken over de 'nieuwe' high-PAR SUPER GIGA > 2.0 micromol/m^2s full spectrums cob's en uiteindelijk zal de technologie wel matuur worden maar voordat je als hobbyist begint met indoor 'urban farming': groei eerst een paar planten buiten succesvol zodat je toch een baseline hebt van wat mogelijk is of ga eens kijken in een volkstuin. Het internet staat namelijk vol met youtube video's van slecht groeiende - overwaterde - halfdode of toch zwaar noodlijdende planten die dan nog worden bejubeld door de groeiers en de groupthink. Bah. Mijn paprika's vorig jaar waren rotslecht: ze waren overwaterd, bitter en degene die toch konden afrijpen waren aan het rotten vanbinnen (bruine zaadlijsten). En dat was voornamelijk mijn eigen verdomde fout !
Dus leer eerst wat groeien voordat je experimenteerd met "nieuwe technologie" en het risico gaat lopen dat je de laatste nieuwe equipment gaat chasen terwijl je nooit echt een deftig resultaat zal bekomen.
Signed,
A hobbyist indoor experimentalist urban-farmer that's finally approaching the "barely good-enough" class .
Bedankt voor de wijze les, maar ik kweek al sinds de jaren 90 groenten en vruchten, sinds 2010 urban farming als hobby, en ik heb geen problemen om succesvol te kweken, kennelijk is dat dus niet afhankelijk van het type lamp of in of outdoor, maar van de kweker zelf.
[Reactie gewijzigd door DeDooieVent op 24 juli 2024 19:50]
kennelijk is dat dus niet afhankelijk van het type lamp of in of outdoor, maar van de kweker zelf.
Absoluut !
Het spijt mij als al wat voorging wat belerend overkwam maar ik kan niet weten waar jij staat qua ervaring. Voor hetzelfde geld was je iemand die iedere 2 weken basilicum plantjes koopt van de supermarkt om ze vervolgens te laten sterven door bladluizen aan het raam. En van zo iemand ... kan je niet verwachten dat hij weet wat goed is en of wat hij ziet ook goed is ookal denkt hij van wel.
Om nog eens te concluderen voor nieuwelingen; ik ben van mening dat het beter is om te leren fietsen met steunwieltjes (TCL/TL) alvorens over te gaan op de "Eddy Merckx" koersvlo (LED/HID).
Gegroet en veel success met je tuinen zowel binnen als buiten.
Kan me hier bij aansluiten.
Een niet te vergeten toepassing van LED, is het langzaam aan vervangen van Hoge druk natrium lampen in de kassenteelt.
En planten groeien inderdaad ook als kool onder de full spectrum COB's van o.a. Cree en Citizen, in de 'normale' 2700k tm 6500k kleurtemperaturen.
En als we dan toch YouTube links aan het delen zijn, deze mag er ook bij. De effecten van RGB LEDs te gebruiken om wit licht te maken: https://www.youtube.com/watch?v=uYbdx4I7STg
De LED halogeen vervangers zijn nog altijd niet perfect.
Voorbeeld:
De Masterline ES laagspanning (30% zuiniger dan standaard halogeen) van 45 watt ging 5.000 uur mee (ongedimd) en had een kleurweergave van Ra 100. De mooie warme en gezellige gloed die je met dimmen bereikte zie ik niet terug bij LED. Daarnaast kreeg je deze met een stralinghoek van 60 graden.
De prijs van een led die een beetje in de buurt kwam kost ook 5 tot 7 keer de prijs van zo'n lampje. Dus voor de levensduur hoef je het niet te doen tenzij je lamp op zeer grote hoogte hangt. De maten zijn wat beter geworden, maar bij de led varianten past het maar net (de veer staat op spanning) of net niet.
En als je zo'n lamp als badkamerverlichting of aanrechtverlichting (voedselbereiding) gebruikt gaat zo'n halogeen 10 jaar mee (het brand niet dag en nacht).
De R7s staafhalogeen zijn altijd binnen 2 maanden kapot? Tja dan heb je wel slechte kwaliteit gekocht. Het spreekt voor zich dat je deze lampen niet mag aanraken (quartzglas) en dat er ook een glazen beschermkap op moet zitten. De gemiddelde levensduur is 2.000 uur (later kwamen ook versies van maar 1.000 uur), maar ze gaven dan ook behoorlijk licht. De led varianten pasten niet zonder de beschermkap te moeten verwijderen. Dat is nog niet zo erg, maar in een beetje designlamp steek die ledlamp al snel uit. Dus het ziet niet uit buiten dat het licht absoluut niet vergelijkbaar is zowel qua kleurweergave als lumen opbrengst. Ja wel heel zuinig.
De hoogspanning Halogeen GU10 gaat nog wel, mits je armatuur gesloten is en ietsje dieper is dan de lamp.
De G9 was ook niet geweldig. Bij designlampen (chroom) ziet het niet uit. Plastic "glas", een stuk langer (steken uit) en meestal ook witte of grijze plastic. En ook de lichtopbrengst is niet altijd wat het zijn moet. Ook de 12 volt G4 insteeklampjes GU4
was een drama. Bij gesloten armatuur (inbouwspotjes van bijvoorbeeld afzuigkap, spiegelverlichting etc.) pas het gewoon niet tenzij je minder lichtopbrengst wil. En als het al paste (bijvoorbeeld een versie met een ronde print waar meerdere leds opzaten), dan
was de lichtspreiding helemaal verkeerd (ja logisch ook als er normaal van een reflector gebruik gemaakt wordt). Als je open halogeenlampen had bijvoorbeeld de kleine GU4 in de afzuigkap dan was het net iets te lang of het zag niet uit door een witte plastic rand.
De kroonluchters hetzelfde. Eerst veel witte plastic, later minimaal en nu ook zonder plastic en alleen fitting en plastic "glas". Het ziet er redelijk uit maar de Filament LED lampen hebben 2 of 4 stroken met leds. Ziet niet echt uit als gloeilamp. De nieuwste hebben een gebogen draad zoals de gloeilamp, maar als je goed kijkt zie je daar allemaal kleine ledjes opzitten. Het komt in de buurt (wel erg dure lampen), maar deze krijg je weer niet met hoge lichtopbrengst. Daarnaast ontbreken nog altijd de mooie gold tip kaarslampen (tenminste zonder witte of goed plastic randen).
LED TL:
Voor de vierkante en ronde TL buizen zijn nog geen echte goede alternatieven. Een ook de hele kleine tl buisjes van 4, 6 en 8 watt heb ik nog niet gezien. Warme kleuren ontbreken (2700 kelvin). Soms is een warmere tint wel te krijgen (3000 kelvin), maar meestal is het 4000 kelvin of kouder licht.
Dat is wel te verklaren, want deze LED lampen geven meer licht. Toch een goede TL buis was al heel zuinig en had een levensduur die de led kan evenaren. Ja de elektronische VSA gebruikte een beetje extra energie. Echter een TL gaf 360 graden licht en een LED TL geeft als het ware alleen maar naar onderen licht.
Dus ja bij goede armaturen met de juiste reflectors werd dat licht toch benut. Een gewone tl buis kost bijna niks maar een goede led versie kost wel wat meer en is meestal maar in 1 of 2 kleurtemperaturen te leveren.
Straatverlichting:
De hoge druk natrium (SON series) zijn bijna allemaal vervangen voor door LED. Je ziet soms de gekste combinaties op de bestaande lantaarnpalen. Wat dacht je van zwarte lampenkappen op een mintgroene lantaarnpaal. De meeste versies die ook licht geven hebben blauwachtig licht (> 6000 kelvin). Sommige exemplaren geven minder licht dan de oude gasontladingslampen omdat de wattages niet goed vergeleken zijn of de fabrikant meer lumen heeft beloofd? Vaak gaan er ook wel een aantal kapot of geven ze minder licht. Meestal duurt het ook heel lang voordat het gemaakt is. En als er meerdere kapot gaan zie je wel eens verschillende exemplaren (andere kleurtemperatuur) na vervanging of dat ze na een tijd allemaal vervangen worden door een nieuwere versies. Hoeveel zuiniger geen idee natriumlampen zijn ook zuinig? Ze geven anders licht (minder strooilicht), maar het ziet er wel kil uit. Ze zijn ook duur (een SOX lamp is erg goedkoop en gaat lang mee). Ik zou een kleurtemperatuur van 3000 Kelvin in dorpjes aanhouden en de buitenwegen 3500 tot 4000 kelvin.
De lage druk natrium (SOX series) waren de ideale lampen voor autowegen, en viaducten en tunnels (ook SON was daar prima). Het gelige licht is prettiger voor de ogen dan die felle koud witte LED exemplaren en vooral bij mist en sneeuw beter zicht. Deze lampen gingen wat minder lang mee dat moet gezegd worden, maar hadden wel de beste lumen/watt verhouding.
Ook was er nog sprake van dat geel licht onveilig was. Tja dan kun je die lampen nog vervangen door de CDO versies. En waarom moet je perfecte kleuren kunnen zien bij oriëntatielicht op bijvoorbeeld de autoweg? Je hebt toch ook nog koplampen.
Een behoorlijk aantal gasontladingslampen mag ook niet meer verkocht worden en als je ze dan nog vindt kosten ze 10 tot 20 maal de normale prijs.
En tot slot nog even de onzinnigheden van LED:
Koelkast (15 watt lampje vervangen door een LED lamp van 1,7 watt o.i.d.). Tja hoe vaak brand het licht in je koelkast? In mijn koelkast van 21 jaar zit nog de eerste gloeilamp en ja die ging maar 1000 uur maximaal mee.
WC (is dat een probleem een halogeen of gloeilamp). Daar brand het licht ook niet zo vaak, tenzij je horeca bent of een heel groot gezin hebt.
Zoutlamp (werkt met warmte dus LED gaat het niet worden)
Lavalamp (tja zonder warmte geen werkende lavalamp)
Oven (gloeilamp voor de oven bestand tegen 300 graden led zou ik niet doen)
Infrarood lampen voor voedsel, dieren en mensen (hoe gaat dat met LED?)
Mijn mening is dat de gedwongen overgang naar LED een beetje te snel gegaan is voor de consument.
Ben het grotendeels met je eens maar wat betreft de TL buizen zie ik de LED buizen of LED in het algemeen in een industriële omgeving wel als prima vervanger.
Als je een 2x58W armatuur pakt die 24/7 brandt en de buizen vervangt voor 2x 18W led dan is de terug verdien tijd ongeveer een jaar.
Ten eerste is het verbruik een stuk lager, de levensduur langer waardoor de arbeidsuren dus de kosten om de buizen te vervangen lager is, de armaturen zelf gaan langer mee omdat led minder warmte genereert dus de kunststof lamphouder voetjes en beschermkappen langer meegaan.
Verder blijft de lichtopbrengst langer hoog waarbij dit bij een TL buis snel degradeert.
Een led buis is veel duurder dus voor thuis gebruik haalt het niet uit maar voor zakelijk 24/7 gebruik is het zeker rendabel.
Voor nieuwbouw is een ledarmatuur verstandiger.
[Reactie gewijzigd door Garret1410 op 24 juli 2024 19:50]
Helemaal mee eens. We gingen uit van een thuis situatie hier. Voor industrieel gebruik en bijvoorbeeld in (ondergrondse) parkeergarages is een LED TL zeker wel goed. Daar verdien je het snel genoeg terug.
Zijn ze nog maar 18 watt i.p.v. 20 watt (de eerdere versies waren 24 watt)?
Volgens mij verving DSM vroeger ieder jaar preventief de TL buizen en dan werden ook de lampenkappen schoon gemaakt. Dit was om de maximale lichtopbrengst te houden. Je kon die TL's dan voor een habbekrats kopen als werknemer (maar sommige mensen ruilde ze stiekem om voor nieuwe). In die tijd waren TL buizen nog redelijk duur. Nu kosten ze maar iets van 2 euro. Echter je krijgt ze ook in speciale extra longlife uitvoeringen en die gaan wel heel lang mee met relatief weinig terugval in de lichtopbrengst. Maar dan ga je ook 5 tot 7 keer meer voor betalen natuurlijk dus dat is nu wel achterhaald door de LED. Zeker op plaatsen waar vervangen heel kostbaar is.
Overigens moet je wel goede buizen hebben met 5 jaar garantie. Ik heb al LED TL buizen gezien die voortijdig al problemen hadden of uitvielen. Philips had toen de mooiste maar wel erg duur. Ze zagen eruit als glas maar het was wel kunststof met gewoon het merkje erop gedrukt, maar zag precies uit als een echte glazen TL buis. Geen plastic kappen of stickers (bij goedkope modellen erover geplakt). En deze waren ook nog draaibaar voor optimale stralingshoek. Inmiddels allang uit het assortiment, maar ja is ook allemaal aan chinezen verkocht.
Bij nieuwbouw is het inderdaad beter een LED-armatuur te pakken. Het kan dan mooier afgewerkt / weggewerkt worden. Grappig genoeg worden nu gewoon "lege" lees zonder vsa TL armaturen verkocht met LED TL buizen erin en natuurlijk een waarschuwingssticker alleen geschikt voor LED TL (inderdaad doe maar geen normale TL buis op 230 volt erin).
Dat exemplaren met kappen slijten geloof ik best, maar heeft ook wel iets met de kwaliteit te maken. Daarnaast gaat de elektronische vsa (geen flikkerde lampen, start in een keer en zuiniger) eerder kapot dan de conventionele vsa. Dus daarom bleven die oude bakken ook overal hangen.... onverwoestbaar. Dat is uiteraard ook de reden dat in straatlampen de conventionele vsa's zaten. Die voetjes dat klopt ook (ze worden poreus), maar ik heb nog voetjes van de oude dikke TL's die zowel opbouw als inbouw waren en hagelwit (Philips made in Holland). Die werden niet poreus en konden zelfs tegen aceton van de DSM. Vergelijk het met Curver en Gardin tuinmeubelen in de jaren 80 ze bleven wit en gingen niet kapot.
Tot slot nog even een voorbeeld van de levensduur van oude TL's ja die dikke van 40 watt. In de bijkeuken hing zo'n open TL lamp hoog in de nok. Je kwam er heel slecht aan. In die tijd zou de levensduur maar iets van 5.000 tot 6.000 uur zijn. Het licht werd altijd uit en aangedaan, want er staat een koelkast, wasmachine met droger en je kwam er naar binnen (er is maar een heel klein raampje dus altijd donker). Dus die TL start en ging ook meteen weer uit. Ja ik zei natuurlijk laat dat even branden. Daar heb ik toen met halsbrekende toeren jaren later een turbo starter ingezet en dat werkte goed. TL gaat meteen aan alleen even een brom van de superstart. We zijn nu meer dan 20 jaar verder en die TL doet het nog steeds goed.... dus niet zwart en ook de normale lichtopbrengst. Een tijd geleden heb ik deze wel voor een LED TL vervangen om van de gebrom af te zijn haha, maar vooral omdat LED ook uit en aan mag de hele tijd.
We hebben ons in ieder geval mooi en oor aan laten naaien met de overstap naar led lampen. Nog nooit betaalde je zoveel voor een simpel lampje, vaak van dubieuze kwaliteit. Ik heb lampjes zien ontploffen (elko boem?) , bij aandraaien uit elkaar vallen (Hema, plastic veel te dun), steevast na 3 maanden defect gaan (Philips halogeen vervanger) etc etc...
En als klapstuk de geïntegreerde lichtbron, zodat je een complete lamp van een paar tientjes tot 100+ euro zo de kliko in kan gooien en je plafond eruit gaat zien als gatenkaas.
Spijtig dat jij zo veel problemen hebt met LED's. De lampen zijn inderdaad veel duurder dsn vroeger in aankoop. Maar in gebruik zijn ze vele malen goedkoper. Voor mijn werk heb ik al verschillende keren kosten/baten analyses gemaakt voor de vervanging van halogeen en tl naar LED in de afgelopen 8 jaar. Zelfs met werkuren in kom ik altijd uit op terugverdientijden van maanden. Wat wij achteraf gemerkt hebben is dat deze zonder problemen jaren mee gaan die van 8 jaar geleden branden nog altijd en terwijl de vorige halogeen en led's maar een jaar of 5 mee gingen. Sinds heel de site omgevormd is moeten er tot op heden geen vervangingen meer moeten doen. Terwijl ik ervoor maandelijks peertjes en buizen, starters, etc... moest laten vervangen. Thuis heb ik nu 5 jaar mijn volledige woning op led zonder een vervanging.
Heb je in je berekening mee genomen dat de warmte die een lamp afgeeft alleen in de zomer weggegooide energie is. zolang het kouder als 20 graden buiten is een gloeilamp namelijk 100% efficiënt.
Je hebt zeker gelijk dat ze een beetje helpen met verwarmen, maar is het ook een (kosten)effectieve verwarming?
Je plafond is doorgaans niet de handigste plek om te verwarmen. En bij het 'van het gas af gaan' wordt volgens mij normaliter niet overgestapt op puur op elektriciteit verwarmen. Dus blijkbaar kan je handiger gebruik maken van de elektriciteit door bijvoorbeeld de warmte te verplaatsen (in een ondergrondse bron bijvoorbeeld), ipv daadwerkelijk warmte op te wekken.
In mijn woonkamer heb ik een lamp hangen met 12 kaars lampjes. Behalve dat het lastig is om hiervoor mooie dimbare led lampen te vinden, vraag ik me serieus af of vervangen wel zo besparend is. Het is ook nog eens zo dat je de lamp vooral in de winter gebruikt.
Tsja, die berekening kan je op zich wel vrij makkelijk maken.
Voor led vs gloeilamp lijkt het erop dat je ongeveer evenveel licht krijgt met een factor 8 minder stroomverbruik. Dus als jouw kaarslampjes allemaal 15 watt per stuk verbruiken, zou je op ruwweg 2 watt LED-varianten uitkomen. Dat is dan 13W * 12 = 156W.
Als je dan aanneemt dat die lamp gemiddeld 3 uur per dag aan staat (4-6 in de winter, 0-2 in de zomer ofzo), kom je op een totale besparing van 1095 * 156W aan stroom. Als we voor het gemak 20ct per kWh berekenen bespaar je daarmee dus ongeveer 34 euro per jaar.
Een 156W warmtebron is niet heel erg veel ivt radioatoren. En de lamp aan het plafond is dus ook nog eens een onhandige plek. Dus hoeveel nut het heeft als warmtebron is dan erg lastig in te schatten...
Maar zelfs als je rekent op 10 euro per jaar minder aan gas of 17 minder aan elektrische bijverwarming, dan hou je dus nog steeds een of enkele tientjes per jaar over.
En als je lampjes meer dan 15W verbruiken of de lamp meer uren aan staat gaat dat bedrag hard omhoog.
Bedankt voor de berekening. Het zijn trouwens halogeen lampjes.
Maar je maakt het helaas niet veel makkelijker. Het zijn 20W lampjes, ik schat dat we ze op 50% gebruiken.
Als het een tientje per jaar zou schelen is het de moeite niet, dan heb je nog niet eens 1 lampje.
Goed uiteindelijk wil ik ook hier leds toepassen. Al is het alleen maar om de warmte in de zomer te beperken. Maar een no-brainer is het niet.
Je hebt zeker gelijk dat ze een beetje helpen met verwarmen, maar is het ook een (kosten)effectieve verwarming?
In vergelijking met gas absoluut niet. Elektrisch verwarmen is peperduur. Maar de generale trend is wel om te gaan naar elektrische verwarming op de middelange termijn - m'n wil immers af van gasexplosies en huisbranden. Ook als je kijkt naar elektrische portabele verwarmers zijn er voornamelijk 2 soorten. Degene met warmtestraling (IR lampen dus) en degene met weerstanden en een radiator met fan.
Veelal zal men warmtepompen gebruiken, die brengen al snel 3-4 watt aan warmte binnen voor elke watt die ze gebruiken dus dat is veel efficiënter dan een gloeilamp. Ben je terug bij het punt dat de warmte productie van een gloeilamp gewoon niet nuttig is.
Je vergeet de belangrijkste en meest efficiënte vorm van electrisch verwarmen : De warmtepomp.deze haalt, afhankelijk van het type uit 1kW electrische energie van 3 tot 5 kW nuttige warmte.
alleen zit die warmte niet waar je deze wenst. Er is een reden waarom we verwarmingstoestellen laag bij de grond plaatsen of nog beter, onder de vloer. Warmte stijgt nu eenmaal.
Daarnaast zijn er ook verwarmingtechnieken die veel efficienter zijn. Denk maar aan warmtepompen. En zoals je zelf aangeeft, alleen in de winter heeft het nut, in de zomer heb je net een omgekeerd effect.
In aanvulling zeggen daarom zoveel mensen "zet de verwarming maar een graadje lager, doen we gezellig de lamp aan". Even serieus de enige lamp waar ik het thuis aan merk is de staande leeslamp op de hoogste stand, waar nog zo'n oude halogeen in zit, maar die verwarmt mijn hoofd en niet mijn voeten waar het koud is.
Heb je in je berekening mee genomen dat de warmte die een lamp afgeeft alleen in de zomer weggegooide energie is. zolang het kouder als 20 graden buiten is een gloeilamp namelijk 100% efficiënt.
Helaas klinkt dit mooier dan het is.
Als het buiten bijvoorbeeld 18° is, doet niemand de verwarming aan binnen. Het is dan binnen al gauw een stuk warmer, al helemaal in een geïsoleerd huis en nog meer als er zonlicht naar binnen valt en bovendien voelt het binnen warmer aan omdat het niet waait.
Pas als je de verwarming aan hebt, kun je dit wegstrepen. In een huis van pakweg na 2000 of gewoon later goed geïsoleerd, hoef je maar een paar maanden per jaar echt heel de dag te stoken. Met een paar lampen zet dit dan nog steeds geen zoden aan de dijk in verhouding tot de energie die je gebruikt om de woonkamer te verwarmen.
Dat je dankzij led’s zelf bepaald waar en wanneer de warmteontwikkeling plaatsvindt, is juist een voordeel.
Ik heb nog een 30” monitor uit 2008. Prima ding maar de ccfl’s geven flink warmte af, wat de levensduur van de andere componenten niet ten goede komt. Met led-verlichte monitoren heb je dat niet.
Heb ik niet gedaan maar 80% van de verlichting op mijn werk is voor onverwarmde ruimtes. In prive woningen kan je het ook zo bekijken: extra airco in de zomer. Losstaand van het feit dat elektrische verwarming, nogal kostelijk is.
Ik heb in de anderhalf jaar dat ik op mezelf woon en met ledlampen ben gestart al meerdere ledlampen moeten vervangen. De stukke lampen komen allemaal uit de “delight” serie van de Kwantum. Heb de meeste defecte lampen nog liggen, maar moet kijken of ik de bon nog heb. Zou ik hiermee terug naar de winkel kunnen gaan?
Je kan het zeker proberen, je staat in je recht want je hebt recht op een deugdelijk product en LED lampen horen zeker niet zo snel kapot te gaan. Of je ook je recht krijgt is natuurlijk een tweede...
Maar ja, ik heb bij verlichting ook moeten leren dat goedkoop vaak duurkoop kan worden en dat lijkt bij LED nog steeds zo te zijn. Niet dat goedkoop niet goed kan zijn (de IKEA lampen bv lijken prima te zijn) maar er zit ook vaak troep tussen ja.
Ik heb nog steeds IKEA ledlampen van hun eerste generatie en die doen het nog prima. En die waren toen al relatief goedkoop (duurder dan nu, maar in vergelijking met Philips en zo waren ze spotgoedkoop).
Kwestie van niet meteen de allergoedkoopste rommel te kopen en er alles van te verwachten. Al had ik in mn vorig huurkot ook wat spul van de Action ingedraaid ter vervanging van de 100W peertjes (!) die mijn voorganger had en eigenlijk op 4 jaar tijd geen last gehad. Al besef ik ook dat als dat spul voortijdig kapot gaat dat ik voor die paar euro geen kwaliteit kan verwachten.
Ha, je komt af en toe nog wat vage zooi tegen ja... Had dat toen ik een vriend aan het helpen was zijn appartement te betrekken. Hij had al een Toon aan de muur hangen en ik was aan het kijken waarom zijn verbruik al zo hoog was terwijl er niet echt iets ingeprikt was. Hij dacht dat het de koelkast was maar er bleek een peertje in de gang te hangen die ook zo'n 100 watt verstookte ondanks dat er nauwelijks licht uit kwam
Je vraagt je af waar mensen dat soort troep nog vandaan halen...
Als je heel milieubewust bezig bent kun je ze soms ook repareren. Ik heb al weer jaren geleden 5 ledlampen in peervorm gekocht. De eerste ging stuk aan een doorgebrand ledje en die is sedertdien donor voor de overige lampen. Alle onderdelen zijn in deze lampen prima te bereiken, inmiddels twee ledjes overgezet. Even soldeerbout erbij en klaar. Voor het geld hoef je het niet te doen, maar het is zo makkelijk dat het me minder moeite kost dan nieuwe kopen en nog altijd 4 van de 5 in werkende staat.
Wij hebben op het werk vooral pl verlichting en die moet vanuit het milieu vervangen worden door led. Maar het levert veel gedoe op zelfs de dure armaturen gaan vaak na een paar jaar kapot.
Als je kiest voor een designlamp met geïntegreerde verlichting, dan weet je dat dat het risico is, maar dat is toch echt een keuze die je zelf maakt en ik ben blij dat we die keuze vandaag hebben. Ik vind ze mooi om naar te kijken, maar zou ze zelf niet in mijn interieur inpassen.
De initiële kost van LED lampen is wat hoger, maar het energieverbruik is zoveel lager dat je ze terugverdient. Ik heb zelf, ik geloof, een jaar of 7 terug alle hallogeenspots met GU10 voet in mijn woning in 1 enkele keer vervangen door LED lampen. Dat gaf een merkbare daling in mijn elektriciteitsverbruik en heb ik dan ook op enkele jaren terug verdiend en sindsdien alleen maar verder voordeel van. Die lampen werken vandaag nog altijd zonder problemen, nog geen enkele van defect gegaan. Maar het waren toen ook niet simpelweg de goedkoopste die ik kon vinden. Een beetje kwaliteit was toch ook een minimum vereiste.
En als ze ooit beginnen falen, we weten dat die tijd ooit zal komen, dan ga ik kijken naar de volgende stap: laagspanning. Het grootste probleem met LED verlichting vandaag is dat deze nog altijd op 230V werkt terwijl LEDs zelf laagspanningscomponenten zijn. Dat teveel aan spanning moet ergens naartoe en is vaak de reden waarom die LED lampen alsnog warm worden. Die warmte verkort dan weer de levensduur van de lampen. Met laagspanningslampen heb je ook dat probleem niet meer.
En over warmte gesproken, met LED lampen hebben we ook veel meer keuze gekregen op het gebied van kleurwarmte voor onze verlichting, of als je helemaal uit je dak wenst te gaan kan je zelfs elke kleur kiezen die je wenst.
We betalen dan wel iets meer, maar ik zou echt niet meer terug willen naar het oude.
En als ze ooit beginnen falen, we weten dat die tijd ooit zal komen, dan ga ik kijken naar de volgende stap: laagspanning. Het grootste probleem met LED verlichting vandaag is dat deze nog altijd op 230V werkt terwijl LEDs zelf laagspanningscomponenten zijn. Dat teveel aan spanning moet ergens naartoe en is vaak de reden waarom die LED lampen alsnog warm worden. Die warmte verkort dan weer de levensduur van de lampen. Met laagspanningslampen heb je ook dat probleem niet meer.
Volgens mij klopt dat verhaal niet. Een probleem met LED is dat ze niet spanning gestuurd zijn, maar stroom gestuurd. Aangezien alle voedingen een spanning leveren, is dat een probleem. Bij goedkope ledlampjes op batterijen zie je soms dat er een weerstandje in serie is geschakeld, die van de spanningsbron een stroombron maken, maar helaas wel met een lage efficiëntie. Alle overtollige volten (verschil tussen bronspanning en LED spanningsval) worden omgezet in warmte.
Een betere oplossing is een LED driver, wat in feite een minuscule schakelende voeding is, die een constante stroom afgeeft. Het opgenomen vermogen is nauwelijks groter dan het afgegeven vermogen, en er wordt dus niets heet. (Dit zorgt trouwens dat de klassiek gloeilamp dimmers niet werken. Die verlagen de voedingsspanning, maar de LED driver gaat dan gewoon wat meer stroom trekken om hetzelfde vermogen te blijven trekken. Een LED dim je met PWM, niet door de stroom of spanning te verminderen)
De meeste LED lampen maken geen gebruik van een LED driver, drivers zijn daarvoor te duur. Gebruik maken van een capacitive voltage dropper is veel goedkoper en eenvoudiger en bekomt voor de LEDs eenzelfde resultaat. Nadeel is dat je alsnog warmte gaat opwekken en die moet ergens naartoe.
Laat de gemiddelde LED lamp op 230V in huis eens een half uurtje branden en ga dan eens voelen hoe warm ze zijn. Ben er al meerdere tegengekomen die je met je handen op dat moment niet meer vastneemt van de hitte. En het is die hitte die de levensduur verkort.
Bijkomend kan die warmte vaak geen kant uit. De onderdelen die warm worden zitten meestal in het kleinste deel van de lamp op elkaar gepakt met geen mogelijkheid tot ventilatie.
Het probleem zul je met laagspanning mogelijk behouden. De meeste simpelste regeling is constant voltage met marge waar in die marge een constant current geregeld wordt maar door variatie in drempel spanning kan dat per lamp anders uitvallen en de regeling die vermogen voor rest spanning moet disiperen . Zorgt voor bepaalde beperking in rendement en ook risico als veel van Leds juist kwa bin lage drempel spanning hebben de geregelde rest voltage groot is dat kwa dissipate die componenten zwaar belast. Naast problemen met parallel en serie schskrlen van led met afwijkende drempel spanningen.
Hoge rendement met 3V-80V input buck-boost contant current LED driver met pwm regeling behaal je hogere rendement maar ook complexere circuit en duurdere componenten. Bij AC komt er gelijk richt diode brug bij buffer elco als input naar buck constant current driver.
Dimbaar dmv pwm dutycycle logic.
RGBW RGBCW etc ipv RGB
Daarnaast drempelspanning hangt af van de drempel spanning dat afhankelijk is van de type LED RGB zijn elk kleur anders , wijken dus af kwa drempel spaning dus dat kan ergens tussen de 2,8 tot 3,5 zijn. Bij aantal amperes door 3V led dan vreet dat vermogen. Highpower led zijn blauwled met speciale laag ervoor die wit licht van maakt afgedekt met siliconen masker. Hebben package die zelf ook al wat vermogen kan afvoeren.
LED tech variëren die drempel spanningen aanzienlijk 1,4 tot 4V zo uit hoofd.
Bij lage stromen geen probleem en simple weerstand voor stroom begrenzing is voldoende bij lage constant voltage die wel ruim boven de dempel spanning is. Zoals 5V om 2,8V led met 15mA met serie weerstand aan te sturen
Naast hoog efficient aansturen heb je ook nog te maken met veiligheids circuit esd en PSF correctie en hoogspannings laagspanning scheiding. Naast EM straling en storing. En dan wordt complex en ook duurder .
Zelf ben ook voor hoge rendement uit de LeDs te halen maar switching pwn geregelde constant current drivers zijn duurder en AC ook wilt scheiden maakt ook extra trafo spoel nodig.
Dan komt er ook nog extra complexiteit van addressable leds.
Dan komt er ook nog bij in led strips spannings verlies wat bij constant voltage over afstand de led intensiteit beïnvloeden.
We betalen dan wel iets meer, maar ik zou echt niet meer terug willen naar het oude.
Ik heb pas noodgedwongen ergens een spaarlamp die ik nog had liggen in moeten draaien. Daar zat nog een gloeilamp die kapot gegaan was. Het is gewoon donker in vergelijking met de LEDlampen die ik heb, terwijl het energieverbruik van een spaarlamp een stuk hoger is.
We zitten inderdaad weer naar de race naar de bodem, en iedereen doet er aan mee. Dat was met de CFL's ook al. Ik heb hier nog de eerste SL's van Philips met zwarte bodem, en die doen het na 40 jaar nog steeds. De eerste LED's houden het hier ook nog vol, maar hoe nieuwer, hoe slechter...
Maar die Dubai lampen zijn dan ook weer een heel stuk duurder en daardoor niet interessant om commercieel te gaan verkopen in de rest van de wereld daar de meeste mensen puur naar de prijs van het product kijken.
[Reactie gewijzigd door Blokker_1999 op 24 juli 2024 19:50]
Ik vond de prijzen niet schrikbarend, dat betaalde je in 2014 - 2015 ook al. Maar ja inderdaad, het kan niet concurreren met 1 a 2 euro van Ikea/blokker/hema.
Mwah, ik zou het er voor over hebben. Ik vind efficiënte en hoogwaardige producten geweldig, en mij maakt de prijs niet zo veel uit als het product goed is. Zelfs al verdien ik de stroomkosten niet terug ermee.
Uiteraard geldt dat niet voor iedereen, maar ik zou denken dat er best een markt voor is.
Bijzonder hoe ervaringen uit elkaar kunnen lopen zeg!
Heb pas 1x een g9 steek lampje hoeven vervangen omdat die echt kapot was een 1 lamp begin wat te knipperen en heb ik dus vervangen.
Verder nog nooit een led lampje kapot gegaan. *klopt even af*
In mijn Hue phillips beginners pakket met aantal extra setjes ging 1 nieuwe lamp meteen poef bij 1st keer aan schakelen. Tot nu toe doet de rest na 2 jaar zonder uitval.
Als je gewone ledlampen nodig hebt , ik koop ze tegenwoordig gewoon bij ikea 1euro voor RYET Led-lamp E27 470 lumen. Nu 2/3 jaar , nog geen enkel vervangen ook voor de buren waar hun spaarlampen constant kapot gingen vervangen door goedkopen ryet modellen.
[Reactie gewijzigd door soulieke op 24 juli 2024 19:50]
De led als geïntegreerde lichtbron is iets wat ik altijd probeer te voorkomen, en vaak ook prima lukt. Ik heb ook met losse lampen geen slechte ervaringen. Gewoon ikea lampen of die van sylvania en je doet er jaren mee. Veel beter dan halogeen, tegen een fractie van de gebruikskosten. Qua aanschafkosten zijn de led lampen ook niet meer zo duur, zeker als je de levensduur in beschouwing neemt.
Het leuke van die geïntegreerde lichtbronnen is wel dat je ontwerpen kunt maken die voorheen niet mogelijk waren. Voor 1 of 2 lampen in huis vind ik dat dan wel leuk. Maar de rest gewoon met E27 en E14 lampen.
Issues met LED verlichting in de beginfase / early adopters vermoed ik.
Kwaliteit en keuze te over tegenwoordig. Inclusief ‘slimme’ losse lampjes, dimbaar, kleuren etc. Wat je noemt een revolutie.
Overigens hebben wij op een plek nog een paar halogeen lampen. Dat is een soort plafond met een 12-tal losse halogeen pitjes die hun warmte dus goed kwijt kunnen. Die zitten er al 14 jaar in zonder ooit kapot te gaan.
En bij mijn moeder nog een buitenlamp met een koolstofdraad lamp die er al 49 jaar in zit. Onverwoestbaar. (Al geeft het niet heel veel licht)
Toch echt pech of je koopt de verkeerde lampen, hier is nog maar één LED (bouw) lamp gesneuveld in 6 jaar tijd, tegenover 2 spaarlampen en 5 steeklampen de afzuigkap slikt geen LED helaas.
Bedoel je dat er geen passende modellen voor te koop zijn of branden Led's niet in je afzuigkap?
Ik heb er al 2 kapot gehad in mijn afzuigkap (wel van Action, wil er nog merk lampen indraaien) vandaar mijn vraag naar jou ervaring hier in.
In een afzuigkap zit meestal een transformator, de meeste hebben een minimum vermogen waar je met leds al snel onder zit, waardoor de spanning op je leds of te hoog of te laag wordt.
Ik heb vorig jaar (eindelijk) mijn trafo in de afzuigkap vervangen door een led-trafo, en dus weer 2 halogeen lampjes wegbezuinigd
De LEDs gaan in disco mode omdat de trafo idd niet goed is en de LED's te weinig ballast bieden, uiteraard kan ik de trafo vervangen en dat staat ook op de planning door een Tradfri dimmer blok voor 12v lampen.
En daarom let ik dus altijd op dat er een E27, E14 of GU10 fitting in kan zodat je de armatuur niet erbij hoeft weg te gooien, onze badkamer zit ook een lamp wat je compleet kan weggooien als die kapot gaat echter die hangt er al 3 jaar probleemloos.
Misschien had je dus net een maandagmorgen model, ledlampen gaan in algemeen wel zeer lang mee, de led lampen verdien je in algemeen makkelijk terug in de stroomprijs ook even vergeten lamp uitdoen is niet erg want ze verbruiken niks led lampjes van 3 watt, vroeger toen je nog 100 watt lampen had wilde je dat wel laten.
[Reactie gewijzigd door mr_evil08 op 24 juli 2024 19:50]
Ja voordeel van led dat minder warmte ontwikkeld efficiënter is wat ook voor lange levensduur zorgt.
De praktijk en dus daadwerkelijke implementatie is commercieel gericht dus goedkope niet complexe circuit met zo min mogelijk componenten. Laat staan kwaliteits condensatoren.
Bij LED lamp direct aan wissel spanning krijg , zijn ze vaak als corcuit gezien een lange string met eenvoudige stroom begrenzing circuit en wat neven componenten ook specifiek IC metgelijkrichting diodebrug met buffer elco daarachter om flikkeren tegen te gaan of DC/DC conversie in geval van korte string of enkele powerled.
Maar ja bij halogeen en reguliere gloei lampen heb je ook kwaliteits verschillen en ook heavyduty uitvoeringen.
Dit gaat in de toekomst veranderen. De EU heeft nieuwe richtlijnen met nieuwe energielabels die er voor zorgen dat producenten duurzamer gaan ontwikkelen. Daarbij wordt gestimuleerd dat LED modules vervangbaar zijn. In de toekomst zal dit zelfs verplicht worden.
De ErP richtlijn is gemaakt om de kwaliteit van de producten te controleren maar handhaving/toezicht is er te weinig waardoor importeurs maar wat doen en dus veel rotzooi te krijgen is. vooral online op marktplaatsen als Amazon en Bol.
Ik ben het volledig met je eens dat de gebruikte electronica om bij een LED regelmatig erg slecht is en daardoor veel te snel kapot gaan. Met goede electronica en voldoende koeling van de LEDs gaan ze zeer zeker lang mee.
Zelf heb ik begin 2015 zes uplighters in de woonkamer omgebouwd van halogeen naar LED. Omdat toen nog geen kant en klare vervangers waren voor de 230 volt R7S buis halogeenlampjes beschikbaar waren die paste in het armatuur en een redelijke kleurtemperatuur hadden. Na ruim 6 jaar werken ze alle zes nog steeds bij gemiddeld 5 uur per dag brandduur.
Naast een behoorlijke besparing om energiekosten, van 600 of 360 watt terug naar 60 watt, ook uiteindelijk veel geld en werk bespaard in de vervanging van de R7s halogeenbuisjes. Want de halogeenbuisjes van 60 of 100 watt gingen gemiddeld maar 2 maanden mee! Ik moest gemiddeld 36(!) halogeenbuisjes per jaar vervangen. Ik kocht ze uiteindelijk per 10 of 20 stuks.
Inderdaad klopt het wat je zegt.
Of-topic, de spaarlampen van bouwmarkten. Gaan maar een paar weken mee van een bepaald merk (ik zeg het gewoon, Sencys, worden ook knetterheet)
De oplossing is LED-lampen van Ikea. Heb hier alles GU10 al jaren, nog geen enkele kapot! Aparte ervaring, lampen die jaren mee gaan,
Dan moet je even wat meer investeren. Ik heb hier LED lampen die al meer dan 8 jaar mee gaan. Ik koop geen goedkope troep maar gerenommeerde merken. Aanschaf is duurder maar doordat de driver, ontwerp en de gebruikte materialen beter zijn heb je lampen die de verwachtingen waar maken. Ook het blindvermogen blijft binnen de perken wat met de goedkope rommel niet is.
Wat ik wel bijzonder vind is dat die goedkope lampen van Action/Kwantum/etc het niet zo lang volhouden, maar de nog goedkopere van IKEA het gewoon blijven doen. Wellicht dat IKEA lampen eigenlijk duurder zijn, maar dat ze die onder of tegen de kostprijs verkopen omdat de meeste mensen als ze voor een lamp gaan toch ook andere dingen kopen?
Daarom koop ik enkel retrofitjes,dan moet ik enkel de lamp en niet het armatuur vervangen.
Als je dan een beetje lampjes van kwaliteit er in steekt gaan die jaren mee, verbruiken ze amper kunnen ze warmer licht geven als spaarlampen en je moet ook eerst geen 10 min wachten tot heel de kamer verlicht is
De ledlampen bij ikea kosten 1euro. Dimbare spotjes rond de 3 a 4 euro via internet. Zijn nu geen enorme investeringen. Zeker met spotjes wil je die warmte helemaal niet in de plafond hebben waar de spotjes zitten.
3 a 4 watt led of een 40 a 60 watt led is toch snel terug verdiend. Zeker omdat gloeilampen ook minder lang meegaan
Dat argument van warmte is totaal onzinnig, zijn veel efficiëntere manier om te verwarmen dan met gloeilampen. Anders had iedereen wel een straalkacheltje ipv een hr ketel in huis hangen.
Laten naaien? jij misschien, de LED lampen die ik heb gekocht nadat mijn voorraadje spaarlapmen op was werken na een paar jaar nog steeds uitstekend. Ze kostte me maximaal een tientje per stuk. De enige die wat duurder zijn zijn mn Pilips Hue lampen. Ontploffende lampen heb ik nog nooit gezien. Ik vind ze nu voor van 10 stuks voor 33 euro.
En als je het over naaien hebt, "we" zijn het hardst "genaaid" met gloeilampen door de planned obsolescence van het Phoebus Kartel.
"Zichtbaar licht met een relatief grote golflengte ziet er rood uit en bevat relatief weinig energie. Als je volgt van rood naar violet, krijgt het licht een steeds kleinere golflengte en dus meer energie"
Als je dan een RGB LED lamp hebt, gebruikt deze dan meer bij het weergeven van violet? En is rood daarmee energie zuiniger?
Bij kleur correcte RGB.. hebben ten 1st elk kleur afwijkende voorwaardse drempel spanning en moet jet constant current de juiste intensie worden gezet.
Naast bin afwijkingen . Naast dat de G led groter kan zijn.
Wat ook meespeelt is de gevoeligheid van je ogen, die het beste is voor groen licht.
In totaal is meen ik geel ideal voor hoeveelheid energie per zichtbaar licht (Lumen per Watt), wat natriumlampen helpt. Ook betekent dit dat er een afweging tussen kleurechtheid en efficiëntie is: voor de beste efficiëntie moet je op blauw licht besparen.
De auteur heeft een interessant, kort en bonding artikel geschreven met zijn gebruikelijke roze OLED bril op.
Lastiger zijn de hinderlijke omissies: de eerste OLED fabriek voor displays was een joint venture tussen Kodak (VS) and Sanyo (Japan) voor kleine displays in 1999/2000. De technologie van de OLED stack van Kodak/Sanyo was niet wezenlijk anders van wat nu Samsung toepast. De venture was niet succesvol en bracht Sanyo een stap dichter bij de afgrond.
Nichia ontwikkelde de blauwe LED voor de verlichtingsindustrie. Door de combinatie met een gele fosfor en blauw LED licht krijg je wit licht. Eind jaren 80 stelde Prof. Acket (Philips) een soortgelijk idee voor, maar er was in die tijd geen geld voor bij Philips. Uiteindelijk stapte Philips toch nog in 1997 in de markt met de joint venture met HP: Lumileds. Volgens de eigenaar van Nichia viel de verlichtingsmarkt voor GaN LEDs enorm tegen in de jaren negentig. Dit veranderde met de opkomst van mobiele telefoons met kleurenschermen begin 2000. Voor mijn eerste display project waren zes witte LEDs nodig, $1,5 per stuk! Toen ik in 2006 van baan wisselde werd de GaN LED ingekocht voor $0.06 per stuk bij een partij van 200 miljoen stuks. Mobiele telefoons baande het pad voor LED lampen en alle verlichting van LCDs.
Tot slot nog dit: dit jaar groeit OLED TV dankzij LCD en niet ten koste van LCD. Door de grote tekorten en grote vraag stijgen de LCD panel prijzen. Nu heeft LG de prijzen niet te verlagen om meer marktaandeel te krijgen. Naast een even goede LCD TV lijkt de OLED TV niet meer duur. Maar met een marktdeel van 3% voor OLED TV kun je moeilijk volhouden dat OLED groeit ten koste van LCD TV.
Gedeeltelijk off-topic maar de transistor de belangrijkste uitvinding van de vorige eeuw noemen is volgens de meeste geschiedkundige niet correct. Antibiotica heeft meer dan een miljard levens verlengt. heeft onze gemiddelde levensverwachting met 18 (!) jaar opgerekt en heeft het van dodelijke infecties non-events gemaakt. In 1939 gingen mensen dood aan een ontstoken kies, in 1947 was dat in de westerse wereld zo goed als uitgesloten.
Een beetje vergelijkbaar met wat de gevaarlijkste dieren zijn. Veel mensen denken aan wilde dieren of haaien maar het zijn muskieten. Als je daar iets tegen kan doen redt je meer levens dan als je leeuwen achter een hek zet.
Het ligt toch wel aan de definitie van gevaarlijk. Als je opgesloten wordt ik een kamer met een wild dier dan weet ik niet of ik het zou overleven. Zou ik opgesloten worden met een muskiet schat ik mijn kansen toch een stuk hoger in. Wel hebben de muskieten een voordeel dat ze klein zijn en kogels dus eigenlijk nutteloos zijn. En muskieten kunnen dus makkelijker ongezien in de beschaving komen waardoor ze gewoon veel meer kans hebben als bijvoorbeeld tijgers. Maar zouden wij niet in steden wonen maar echt her en der verspreid, geen wapens hebben en zouden er evenveel tijgers als muskieten zijn dan ben ik wel benieuwd wie van de 2 het meeste slachtoffers zou maken. Het ligt er dus ook wel aan welke maatstaven gebruik je om iets te bepalen. Hetzelfde geldt natuurlijk ook voor de transistor en antibiotica. Antibiotica red meer levens maar verder heeft het de mensheid niets gegeven. Transistors hebben de technologie veel verder gebracht. Dus wat is er nou belangrijker als je bekijkt welke uitvinding is het belangrijkste geweest. Ik wil het ieder geval niet bepalen tussen die 2.
Ja dat is begin geweldig in heden wordt het onnodig gebruikt ook in voedsel industrie. En probleem is resistentie . Nu heb je resistente bacterie uitbraken in ziekenhuizen etc. Toen was het geweldig.ook je hele bioflora ook weg. Maar in heden werkt het vaker niet meer en dat zal met de tijd alleen maar erger worden.
Antibiotica heeft zijn plek in medische arsenaal als laatste redmiddel. Gebruik je het te vaak of onnodig zoals preventief dan wordt de kans dat bacterie resistent wordt groter. Antibiotic is de medische beleid van westen. Oost blok ging voor microfagen. In heden heeft westen ook die aanpak ontdekt. Maar lopen ver achter. Was ooit een programma van op TV geweest.
Het ligt er een beetje aan waar je naar kijkt. Met de telefax kon je binnen een minuut een handtekening aan de andere kant van de wereld krijgen.
Penicilline heeft inderdaad veel levens gered.
Beton zorgt voor betere en geconcentreerde bouwwerken.
De transistor is de basis voor alle elektronica
Plastic zorgt voor de productie van veel producten voor een betaalbare prijs
De straalmotor maakt intercontinentaal reizen snel en betaalbaar
Het internet maakt ‘alle informatie’ beschikbaar voor ‘iedereen’
De Europese Unie heeft Europa zo goed als militair stabiel gemaakt
Enz enz enz.
Het is moeilijk om te zeggen wat de belangrijkste is voor de mensheid.
Persoonlijk denk ik dat de belangrijkste in de geschiedenis de Boekdrukkunst is omdat de
eerste stap was om informatie te verspreiden naar het grote publiek.
Ik vind LED nogal tegenvallen als ik zo vrij mag zijn. Ik heb het zelden dan een LED de beloofde levensduur haalt. Ik heb er welgeteld 4 die het nu al 4 jaar volhouden, de rest heb ik allemaal al een keer vervangen. Ter vergelijking heb ik in één lamp de halogeenspotjes nog zitten. Die gaan al 3 keer langer mee dan de vergelijkbare ledjes. Ik heb zelfs 2 exact dezelfde lampen die tegelijk aan en uit gaan, één met een ouderwetse spaarlamp en één met een LEDlamp. De spaarlamp heb ik nog nooit hoeven vervangen, die heb ik 6 jaar geleden gekocht! Inmiddels heb ik de LEDlamp al zeker 2 keer vervangen.
Tegenwoordig hou ik het bij wanneer ik die dingen koop en hoe lang ze meegaan. Niet omdat ik voor die paar Euro terugga naar de winkel, maar ik wil de verkooppraatjes graag zelf checken. Ik geloof er dus geen bal meer van dat het zo goed voor het milieu is etc.
:strip_exif()/i/2004205940.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004217542.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004277078.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004231420.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004233824.jpeg?f=imagenormal)
/i/2004233846.png?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004233848.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004233850.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004235004.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004277088.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004235250.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004115224.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2003363650.jpeg?f=imagenormal)
:strip_exif()/i/2004143078.jpeg?f=fpa)
/u/141669/av.JPG?f=community){kind=small}
)::strip_exif()/u/44074/avatar001.gif?f=community){kind=avatar}
:strip_icc():strip_exif()/u/517301/crop5db71a623244f_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/318/29569.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/78725/train-icon3.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/169150/crop59fee00649977_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/1830/acm.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/81611/headcrop.jpg?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/149760/MG_logo.jpg?f=community){kind=logo}
:strip_icc():strip_exif()/u/75578/crop5935346597d2a_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/123066/crop5db977bf69322.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/188469/crop6405be59cf3f0_cropped.jpg?f=community){kind=small}
/u/322053/wit.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/285020/crop6085b8acc4f0d_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/12607/crop5fa30891b335d.png?f=community){kind=small}
:strip_icc():strip_exif()/u/52072/crop5de51ebf91960_cropped.jpeg?f=community){kind=small}
/u/256640/crop57a32232b96c6.png?f=community){kind=small}
:strip_exif()/u/637028/crop577c625fec2c7_cropped.gif?f=community){kind=small}
/u/176086/crop5f0823fa5e8d6_cropped.png?f=community){kind=small}
