Soms is repareren een beetje een privilege. Los van het feit dat je mensen helpt en dat het proces mij persoonlijk altijd veel voldoening geeft, is het soms gewoon gaaf, omdat je bijzondere apparaten met een verhaal binnenkrijgt. De Hardware 112-reeks is daarop gestoeld: unieke spullen die weer tot leven gewekt moéten worden, niet omdat het echt nodig is, maar vooral omdat het kan...
Vandaag doe ik een speciaal boekje voor je open, een rood boekje. Als je de hint nog niet begrepen hebt, kom je uit een nieuwer tijdperk dan ik ;) Het rode boek, of red book, is de standaard waarin Philips en Sony de compact-disc-audio hebben beschreven. Op de tafel staat een Philips CD100, de allereerste cd-speler die op de markt kwam.
"Onlangs heb ik bij mijn ouders de zolder opgeruimd en wat spullen van vroeger mee naar huis genomen. Tussen de spullen zat mijn oude cd-speler, een Philips CD100 uit 1982. Mijn vader heeft 42 jaar bij Philips in Eindhoven gewerkt. Toen de CD100 uitkwam in 1982, de eerste cd-speler ooit, heeft mijn vader geregeld dat ik samen met hem naar de fabriek in België mocht om te kijken naar de speler en de productie ervan, en als laatste natuurlijk luisteren naar een cd. Wat een geluid; ik wil hem hebben!
Dat ding kostte toen echter een vermogen voor een manneke van tien jaar oud. Mijn vader kocht hem in 1983 voor me, met als voorwaarde dat ik de helft zelf zou betalen. Een halfjaar lang heb ik allerlei klusjes gedaan thuis, bij de buren en familie om het geld bij elkaar te krijgen. Jaren heb ik genoten van het mooie, pure geluid van de CD100. Zo rond mijn achttiende kreeg de cd-speler wat kuren, tijdens het afspelen van een cd kwam er regelmatig een krakend of ruisend geluid door de muziek. De lens was schoon, dus dat was het probleem niet, en als je een tik met twee vingers op de speler gaf was het krakende of ruisende geluid weer (even) weg. In 1994 is hij in een doos de zolder opgegaan.
Nu, in 2015, heb ik hem weer aangesloten, maar hij speelt helaas niet meer. Hij gaat aan, de lampjes branden en als je op Play drukt, laat hij de cd even draaien, maar stopt dan. Ik denk dat misschien een aandrijfriem gaar is. Ik ben geen elektronicatechneut, dus ik kan de cd-speler niet zelf repareren. Ik zou het supertof vinden als dit 32 jaar oude familiestuk en stuk Nederlandse audiogeschiedenis in ere hersteld wordt. Het is misschien niet echt super computergestuurd of tweakerwaardig, maar ik denk dat er toch een brok mooie techniek in de speler zit."
Geschiedenisles
Dit hele verhaal begint alweer 57 jaar geleden met de uitvinding van de laser door Arthur Schawlow en Charles Townes. Drie jaar later, in 1961, diende David Paul Greg een octrooi in voor een optisch leesbare videoplaat. Later vloeide hier, door een samenwerking van Philips en MCA, de misschien nog wel bekende LaserDisc uit voort, een enorme plaat van 30cm doorsnede waarop analoge (ja je leest het goed) video opgeslagen kon worden.
Dit systeem werd maar mondjesmaat gekocht door de consument, mede door de bijna gelijktijdige introductie van de videorecorder, die als voordeel had dat er opnames mee gemaakt konden worden. Klanten waren teleurgesteld toen bleek dat LaserDisc dit niet kon. LaserDisc flopte en de optische schijf leek een stille dood te sterven.
In 1974 begonnen ingenieurs van Philips Audio aan het ontwerp van een audioplaat om de kwaliteit van de kwetsbare vinylplaten te overtreffen. Er werd begonnen met een analoog systeem dat leek op LaserDisc. Later werd ontdekt dat een digitaal systeem superieur kon zijn, vanwege de mogelijkheid tot foutcorrectie.
Vijf jaar later, we schrijven inmiddels 1979, was het eindelijk zover: de compact-disc, met een diameter van 11,5cm, werd samen met een prototype cd-speler gepresenteerd aan de pers. In dit jaar ging Philips een samenwerking met Sony aan en in 1980 werd de cd-standaard van Philips-Sony gepresenteerd; het rode boekje was een feit. Inmiddels is de diameter van de cd op 12 centimeter gesteld, zodat er 74 minuten op passen.
De tijd vliegt voorbij en in 1982 werd de allereerste cd ter wereld geperst. Dit was het album The Visitors van ABBA. Eind 1982 kwamen ook de eerste consumentenspelers op de markt, eerst in Japan en later wereldwijd. Zo ook onze Philips CD100.
Tijd om aan de slag te gaan. De meeste apparaten moet je gewoon aansluiten en kijken wat ze doen. Dit is niet altijd handig, maar bij een cd-speler kun je dat prima doen.
Zoals je ziet op de video van de eigenaar werkt de cd-speler bijna helemaal. Hij doet het alleen niet ;) Zonder dollen, dit is zo te zien best een overzichtelijk karwei. De cd-speler heeft stroom en hij snapt enigszins wat hij moet doen. Het lukt alleen niet zo goed.
Sesam Open U
Je merkt aan alles dat deze cd-speler de eerste in zijn soort is. Degelijk gebouwd, high-end zelfs. Dit ontwerp moét werken, koste wat kost. En het kostte wat. Tegenwoordig krijg je een cd-speler bij een pak koekjes en wordt alles op een of twee chips geïntegreerd. Dat was in de tijd van dit model echt anders.
Philips heeft duidelijk aan zijn Service-monteurs gedacht. De bovenste printplaat kan op een speciaal standaardje gezet worden, zodat je bij alle onderdelen kunt meten en werken: chapeau Philips. Op de laatste foto’s zie je dat Philips ook niet bang was aanpassingen te maken in het ontwerp nadat de printplaten getekend waren; dit is een zogenaamde bodge. De hele print zit vol met kleine en grote aanpassingen: bijzonder.
Een leuk detail is deze sticker. Hieraan kun je afleiden wanneer deze printplaat is gemaakt: 97-84. Ik ga ervan uit dat dit het 97e exemplaar uit 1984 is.
Service
In de goede oude tijd, en tegenwoordig ook nog wel, werden apparaten naar de reparateur gebracht. Die kon het probleem dan met een servicehandleiding diagnosticeren en verhelpen. Philips heeft voor onze CD100 ook een prachtdocument gemaakt. Alle hardwarerevisies, testprocedures, enzovoort worden uitgebreid beschreven. Het is echt een pareltje om in te kijken.
Bijzondere tests met speciale cd’s voorzien van vingerafdrukken, zwarte spots, bepaalde signalen, een lasersimulator, 'lissajous'-figuren, bits die nagemeten moeten worden: het houdt niet op. De overdaad aan procedures, schema’s en diagrammen maakte me wel nerveus. Ik heb geen lasersimulatorprint; ik kan niet even een testplaat 00437283-33839 regelen met blackspots of een bepaald patroon. Zoals altijd mag ik weer repareren op mijn gevoel.
Vintage-audioapparatuur heeft een aantal standaardproblemen; ze zullen je niet onbekend voorkomen. Het zijn zaken die we eigenlijk in elke reparatie terugzien, zoals slechte condensators. Condensators zijn de doem van veel elektronica. Ze drogen uit, lekken, gaan bol staan en ontploffen soms spectaculair. Het kneusje van de elektronica heten ze ook wel. Je hebt ze helaas nodig. Onze slechte start kan veroorzaakt zijn door een condensator die niet meer zijn originele capaciteit heeft of de boel niet goed filtert.
Een ander standaardprobleem bestaat uit slechte verbindingen. Soldeertin is kwetsbaar. Ooit was het een mengsel van lood en tin. Tegenwoordig is soldeer loodvrij, conform de ROHS, en brengt het nog veel meer ellende met zich mee, maar het is minder milieubelastend. Oh wacht, een apparaat dat sneller stukgaat, belast het milieu ook. Onze cd-speler heeft nog gewoon lood erin zitten. Helaas vertonen vooral audioapparaten vaak vermoeidheid in die verbindingen. Het zal wel te maken hebben met alle muzikale trillingen of met de levensduur.
Daarnaast zijn er nog legio mogelijke problemen, zoals versleten laserbuisjes, rotte chips, enzovoort, maar in mijn ervaring zijn de bovenstaande twee problemen de meest voorkomende.
Doorsolderen kost alleen maar tijd en een flink stuk tin. Ik ben dus begonnen met een makkelijke eerste poging. Gewapend met mijn trouwe soldeerbout trok ik ten strijde om de honderden contactpunten opnieuw te verhitten, vers tin toe te voegen (loodhoudend, nooit loodvrij en loodhoudend mengen) en verder te gaan met het volgende. Ik ben intussen geoefend in deze truc, zoals met diverse versterkers en het beeldscherm van een Arcadegame, dus mij gaat het vrij snel af. Ben je hier nog nieuw in, bereid je dan voor op minimaal een uur stevig doorwerken.
Even later kon de test beginnen. Laat ik onlangs al mijn audio-cd's de deur uit hebben gedaan; ik kon dus niet genieten van harde gitaren met boze mevrouwen. In de basisschoolmeuk van m’n oude klas vond ik nog een hele ‘leuke’ cd. Met sprookjes en liedjes van de Efteling. Ik was heel blij, want ik moet natuurlijk ook nog een duurtest doen: op repeat, joe-pie.
Je moet er soms wat voor over hebben, dat repareren. De cd-speler had nog wat startproblemen, maar na een paar keer de servicemodus geforceerd te hebben (een cd-speler met een servicemodus, kun je het je voorstellen?) kwam het loopwerk op gang.
Muziek! Jullie niet natuurlijk, maar ik kon genieten van ‘Pardoes de Tovenaar’.
De cd-speler heeft tien à twintig seconden nodig voordat hij muziek afspeelt. Ik weet niet of dat een probleem is of dat het in die tijd zo hoorde. Ik merk dat ik behoorlijk verwend ben met online-instant satisfaction en willekeurige muziek uit alle genres door elkaar. Met deze cd-speler ging je nog echt naar een album luisteren. Wie doet dat nog?
Grote schoonmaak
Dit prachtige beestje is oud en als iets oud is, gaat er in de hoekjes en kiertjes vuil zitten, maar met een zachte tandenborstel en wat alcohol valt er best wat moois van te maken.
Tot slot
Voor mij was dit een ware ontdekkingstocht door het verleden. Vintage-vormgeving, ontworpen met de reparateur in gedachte in plaats van de prijs: Philips maakte mooie spullen en deze CD100 was echt een kroonjuweel. Het feit dat het ding met minimaal werk na ruim dertig jaar nog steeds werkt, zegt wel iets. Ik hoop dat Petje72 nog lang kan genieten van zijn jeugdaankoop; hij heeft zo’n beetje de beste afschrijving op een cd-speler die je maar kunt wensen.
Het repareren van de meeste vintage-audioapparatuur vereist alleen maar een soldeerboutje en een rol tin. Wanneer ga jij aan de slag? Ik sluit af met een paar foto’s uit diverse hoeken van dit prachtige stukje elektronica.
Heb jij nog kapotte hardware liggen?
Heb je iets dat niet meer werkt en dat je toch heel dierbaar is? Meld dan jouw probleem met foto’s en een goed verhaal in 'Hardware 112 - hardware stuq? Meld het hier'. Samen met de redactie kiest sebastius elke maand een project uit om te repareren, met natuurlijk een reparatieverslag op de frontpage.