Op Tweakers schrijven we vaak over het bouwen van pc's en welke onderdelen je daarvoor het beste kunt kiezen. Maar wat als je vol verwachting op de aanknop van je nieuwgebouwde systeem drukt en ... je pc start niet op? In deze troubleshootgids zetten we veelvoorkomende oorzaken en tips voor het achterhalen van de oorzaak van opstartproblemen op een rij: van vergeten kabels tot een foute bios en alles daartussenin. Bookmarken dus, als je zelf weleens een pc bouwt.
Om te beginnen is het belangrijk om onderscheid te maken aan de hand van wat er precies gebeurt. Dat maakt bepaalde oorzaken al waarschijnlijker of minder waarschijnlijk. Het moederbord is in deze fase je beste vriend, want dat kan signalen geven over waar het misgaat: bijvoorbeeld met foutdiagnoseledjes, een schermpje voor foutcodes of ouderwetse beeps.
Direct naar:
- Scenario 1: geen enkel teken van leven
- Scenario 2: het cpu-ledje brandt
- Scenario 3: het dram-ledje brandt
- Scenario 4: het vga-ledje brandt
- Scenario 5: het bootledje brandt
Scenario 1: geen enkel teken van leven
Gouden regels voor werken aan je pc
Bij het troubleshooten van problemen is het verleidelijk om snel even meerdere dingen achter elkaar te proberen. Houd je hoofd koel; zet als je aan je pc werkt altijd even de voeding uit en zorg dat alle stroom uit het systeem is door vervolgens de powerknop in te drukken. Zorg er daarnaast voor dat je niet statisch geladen bent, door bijvoorbeeld even de aarding van een stopcontact of de achterkant van een verwarmingsradiator aan te raken.
Kijk eerst goed wat er gebeurt als je je pc probeert aan te zetten. Gebeurt er helemaal niets: geen lampjes, geen draaiende fans en geen geluid? Dan krijgt je moederbord vermoedelijk geen stroom. De grote vraag is dan natuurlijk: waarom? Laten we stap voor stap de route volgen die de stroom aflegt naar het moederbord.
- Controleer of de voeding is ingeschakeld
Vanuit de fabriek staat een voeding meestal in de uitgeschakelde stand. Om je pc te kunnen gebruiken, moet je de I/0-schakelaar omzetten naar de stand 'I'. Sommige voedingen hebben meerdere schakelaars op de achterkant, bijvoorbeeld om de semipassieve modus van de ventilator in te schakelen. De I/0-schakelaar is die direct naast de 230V-aansluiting.
- Controleer of alle stroomkabels goed zijn aangesloten op het moederbord en de voeding
Het moederbord krijgt doorgaans stroom via twee soorten kabels: de brede 24-pins ATX-connector (meestal rechts van de geheugenslots) en de 8-pins EPS-connector (langs de bovenrand). Vooral de ATX-connector kan vanwege het grote aantal pinnen enige kracht vereisen voordat hij volledig is ingeplugd. Je kunt controleren of de kabels volledig zijn ingeplugd door aan de zijkant te voelen of er geen opening meer voelbaar is tussen de header op het moederbord en de connector van de kabel.
Sommige high-end moederborden hebben een tweede EPS-connector. Die kan vier of acht pinnen hebben; de connector bestaat uit twee delen en kan dus voor de helft worden gebruikt. Doorgaans is de tweede EPS-connector optioneel en hoeft hij niet per se aangesloten te worden. Als je meerdere EPS-connectors hebt maar er slechts een aansluit, doe dat dan in volgorde van nummering, bijvoorbeeld 'CPU_12V_1' aansluiten en 'CPU_12V_2' leeglaten. Vrijwel altijd zijn deze poorten genummerd van links naar rechts en sluit je dus de poort het dichtst bij de hoek aan.
Als je een modulaire voeding gebruikt, is het uiteraard ook van belang om het andere uiteinde van de kabels in de voeding te pluggen. De 24-pins ATX-kabel splitst aan het uiteinde vaak in twee losse connectors, die je allebei moet aansluiten.
- Controleer of het stopcontact werkt
Oké, deze is erg basic, maar je zou de eerste niet zijn die zijn hele pc overhoop haalt om vervolgens erachter te komen dat er geen stroom uit de muur of stekkerdoos kwam. Check dus even of het stopcontact - of voor de puristen: de wandcontactdoos - werkt met bijvoorbeeld je telefoonlader of een lamp.
- Controleer of de aanknop juist is aangesloten
In principe zou je moederbord met de eerste drie stappen gegarandeerd stroom moeten krijgen. Zelfs dan kan je systeem dienst weigeren, bijvoorbeeld doordat de aanknop van je behuizing niet werkt. Als je een wat duurder moederbord hebt met een onboard startknop, kun je dat eenvoudig uitsluiten door te kijken of die wel werkt. Ook een simpeler moederbord kun je echter proberen handmatig op te starten.
Zoek daarvoor de twee pinnetjes in de frontpanelheader op die verantwoordelijk zijn voor de aanknop. Vaak zijn die gemarkeerd met een tekstje als 'PWR_SW'. In de handleiding van je moederbord staat hiervan ook een diagram, mocht je er aan de hand van de markeringen op het bord zelf niet uit komen. Deze twee pinnetjes verbind je met elkaar door een schroevendraaier tegen beide pinnen tegelijk aan te houden; effectief doe je daarmee hetzelfde als met het indrukken van de aanknop op je kast. Let erop dat je geen andere pinnen aanraakt.
- Controleer of alle afstandsbusjes juist zijn geplaatst
Een laatste reden waarom je pc geen enkel teken van leven vertoont, zou kunnen zijn dat er kortsluiting wordt gemaakt door het moederbord. De doorgaans stalen tray in je kast waartegen je je moederbord schroeft geleidt immers stroom en kan daardoor sluiting maken met de soldeerpunten op de onderkant van het moederbord. Om dit te voorkomen moet je afstand creëren tussen moederbord en kast met de afstandsbusjes die je bij je kast krijgt. In deze afstandsbusjes schroef je je moederbord vast.
De locaties van de afstandsbusjes zijn grotendeels gestandaardiseerd, maar verschillen per formaat moederbord. Bovendien zijn sommige locaties optioneel. Veel behuizingen hebben standaard de afstandsbusjes voor het meest gebruikte moederbordformaat voorgeïnstalleerd, maar het kan dus zijn dat je busjes moet verwijderen of juist toevoegen.
Houd je moederbord even in de kast en vergelijk de posities van de schroefgaten in het moederbord met de locaties van de afstandsbusjes in je kast. Zorg dat er voor elk gat in het moederbord een afstandsbusje is geplaatst en dat er geen afstandsbusjes zijn geplaatst op plekken waar geen gat in het moederbord zit. In sommige kasten zit er op de plek van het middelste schroefgat een vast uitsteeksel, omdat dit gat door elk formaat moederbord wordt gebruikt. Daarmee hoef je dan niets te doen.
:strip_exif()/i/2007132344.jpeg?f=imagearticlefull)
en is er daarboven juist een busje geïnstalleerd dat moet worden weggehaald.
- Probeer je pc op te starten met zo weinig mogelijk hardware
Als je pc nu nog altijd niet opstart, is de kans groot dat er echt een onderdeel stuk is. Je kunt nog proberen om je pc in een minimale configuratie op te starten. Idealiter doe je dit buiten de kast. Leg het moederbord op de moederborddoos (niet op de antistatische zak!) en monteer alleen de processor met koeler, één geheugenmodule en, als je processor niet over geïntegreerde graphics beschikt, de videokaart. Probeer het systeem op te starten met de onboard aanknop of, als je bord daar niet over beschikt, op de in stap 4 uitgelegde methode.
Nog altijd niets? Dan is vrijwel zeker een van de onderdelen defect. Door componenten uit te wisselen of in een andere pc te testen kun je erachter komen welk onderdeel kapot is. Bij webwinkels met een eigen technische dienst kun je in overleg vaak ook wel je hele set-up opsturen of langsbrengen.
Scenario 2 t/m 5: er brandt een ledje
:strip_exif()/i/2007132346.jpeg?f=imagenormal)
Gebeurt er wel iets - draaien de fans, zie je ledjes branden of hoor je beeps - maar start je systeem niet verder op? Dan ben je in elk geval minder ver van huis dan in het eerste scenario. Alle moderne moederborden zijn voorzien van vier foutdiagnoseledjes die een indicatie geven van waar het probleem zit. High-end moederborden hebben vaak zelfs een schermpje waarop twee letters of cijfers getoond kunnen worden, die je nog sneller de juiste richting in kunnen helpen. In de handleiding van het moederbord vind je de bijbehorende betekenissen.
Heeft je moederbord geen foutdiagnoseleds? Dan kun je nog een ouderwets biosspeakertje aansluiten op de daarvoor bedoelde header. Met een combinatie van korte en lange beeps maakt je moederbord dan duidelijk bij welk onderdeel het probleem zit. Zo'n speakertje zit soms nog in het accessoirepakket van een behuizing, maar omdat vrijwel elk moederbord tegenwoordig ledjes heeft, komt dat steeds minder vaak voor.
Scenario 2: het cpu-ledje brandt
Of het ledje nu brandt of het display een cpu-gerelateerde foutcode weergeeft, er is iets aan de hand met de processor. In de onderstaande stappen proberen we het probleem op te lossen.
- Reset het bios
Het resetten van het bios naar de standaardinstellingen kan soelaas bieden. Vooral na het wisselen van hardware kan een biosreset, ook wel cmos-reset genoemd, soms net het zetje zijn dat je systeem nodig heeft.
Steeds meer moederborden hebben simpelweg een knopje om het bios te resetten. Dat vind je bij de aansluitingen achter op het moederbord of ergens op het bord zelf. Heeft jouw moederbord hier geen knopje voor, dan kun je het bios resetten door de biosknoopcelbatterij even te verwijderen en weer terug te plaatsen.
Na het resetten van het bios zal de pc bij het aanzetten aanbieden om het bios in te gaan door bijvoorbeeld op de functietoets F1 te drukken. Je kunt daarna in principe een 'Save and Exit' doen (meestal F10) om te kijken of je pc nu boot, al wil je voor optimale werking later ook nog het XMP- of EXPO-profiel van je werkgeheugen inschakelen en eventueel andere instellingen aanpassen.
- Voer een biosupdate uit
Het kan goed zijn dat de biosversie op je moederbord verouderd is, zelfs als je het bord net nieuw hebt gekocht. Moederborden gaan vaak meerdere cpu-generaties mee, waardoor het zo kan zijn dat het moederbord met een verouderde biosversie je nieuwere processor niet herkent. Op de supportpagina op de website van de moederbordfabrikant staat doorgaans een cpu-supportlijst met de minimaal vereiste biosversie voor elke processor. Een biosupdate kan ook andere problemen oplossen.
Zonder ondersteunde processor was het vroeger onmogelijk om een biosupdate uit te voeren. Gelukkig bieden veel moderne moederborden de mogelijkheid om het bios te flashen zonder dat je verder een werkend systeem hoeft te hebben. Hiervoor gebruik je een USB-stick die je als FAT32 formatteert. Op deze stick zet je de nieuwste bios van de website van de moederbordfabrikant. Het uitgepakte bestand hernoem je naar:
- ASRock: CREATIVE.ROM
- ASUS: Verschilt per moederbord, draai hiervoor BIOSRenamer.exe in dezelfde map
- Gigabyte: GIGABYTE.bin
- MSI: MSI.ROM
Doe de USB-stick in de poort die gemarkeerd is met 'bios' en start vervolgens het flashproces. Zorg dat de 8-pins EPS-kabel voor de cpu en de 24-pins ATX-kabel voor het moederbord zijn ingeplugd. Verder hoeft er geen processor, geheugen of andere hardware te zijn geïnstalleerd. Het verloop van het proces verschilt licht per merk:
Pro-tip
Kies een USB-stick met een ledje, zodat je kunt zien of het biosbestand wordt gelezen.
- ASRock: Druk de BIOS Flashback-knop drie seconden in. De led knippert voortdurend. Als de led uitgaat, is het updateproces voltooid.
- ASUS: Druk de BIOS Flashback-knop drie seconden in. De led knippert nu driemaal en brandt daarna continu of blijft knipperen, afhankelijk van het model. Als de led uitgaat, is het updateproces voltooid.
- Gigabyte: Druk op de Q-Flash Plus-knop. De led knippert voortdurend. Als de led uitgaat, is het updateproces voltooid.
- MSI: Druk op de Flash BIOS-knop. De led knippert voortdurend. Als de led uitgaat, is het updateproces voltooid.
Het updateproces kan tot wel tien minuten duren; wacht dus geduldig af.
- Monteer je processor opnieuw en controleer de cpu en de socket
Ook het fysiek contact tussen de processor en het moederbord kan de oorzaak zijn van een cpu-probleem. Mogelijk zit er een vuiltje tussen of zit hij gewoon net niet helemaal lekker. Het verwijderen van de processor uit de socket om hem vervolgens opnieuw te plaatsen kan daarom soms helpen.
Kijk voordat je de processor opnieuw plaatst of je geen vuil of schade ziet aan de onderkant van de processor of in de socket. De meeste moderne processors hebben geen pinnetjes meer; je kunt de contactvlakken daarom gewoon schoonmaken met een schoon, droog doekje. Heb je nog een oudere cpu, bijvoorbeeld voor socket AM4, dan zitten de pinnetjes aan de processorkant en kun je controleren of er geen gebogen of schuine pinnetjes zijn.
Bij de meeste moderne processors zitten de pinnen niet langer aan de processor, maar juist op het moederbord. Schade daaraan is mede door het grote aantal lastiger te zien; vaak is een gebogen pinnetje vooral zichtbaar als een onderbreking van het patroon of een afwijkende schittering. Wees uiterst voorzichtig bij eventuele reparatie, want de socket is erg gevoelig. Winkels en fabrikanten bieden vaak wel de optie tot vervanging van de socket aan, maar dat wordt gezien als gebruikersschade en dus alleen tegen betaling uitgevoerd.
Lossen deze stappen het branden van de cpu-led niet op, dan is er vermoedelijk sprake van een defect aan de processor of het moederbord.
Scenario 3: het dram-ledje brandt
Brandt het ledje naast het opschrift 'dram' of geeft het foutcodedisplay een code weer die op geheugenproblemen wijst? Dan is er waarschijnlijk iets mis met het geheugen.
- Wacht eerst geduldig af
Veel moederborden met DDR5-geheugen doen aanzienlijk langer over het initialiseren van het geheugen dan vroeger gebruikelijk was. Zeker de eerste keer opstarten na het plaatsen van het geheugen of na een biosupdate kan wel vijf tot tien minuten duren. Bij daaropvolgende boots zou dit veel sneller moeten gaan. Het dram-ledje geeft in dit geval alleen aan dat het moederbord hiermee bezig is en niet dat er per se een probleem is.
- Controleer of het geheugen in de juiste slots zit
Als je niet alle slots gebruikt, wat doorgaans het geval is, moeten de geheugenslots in een bepaalde volgorde worden benut. Meestal staat er in de buurt van de geheugenslots een tekst gedrukt op het moederbord. Daarin worden de slots die eerst dienen te worden gebruikt aangegeven met pijltjes of het woord 'first'. Dit staat ook aangegeven in de handleiding van het moederbord. Daar vind je bovendien ook het aanbevolen slot voor als je maar één reepje ram gebruikt.
Voor het plaatsen van het geheugen ontgrendel je de gebruikte slots door het clipje naar buiten te drukken. Afhankelijk van het moederbord doe je dit aan beide zijden van het geheugenslot of maar aan één kant; in dat geval bestaat de andere zijde uit een niet-beweegbaar stukje plastic. Plaats de geheugenmodules recht van boven in de slots en let er daarbij op dat de module aan beide zijkanten in de geleidingssleufjes van de clips glijdt. Duw de module in het midden aan tot je een duidelijke klik hoort en alle clips weer in de vergrendelde staat schieten; dit kan enige kracht vereisen.
:strip_exif()/i/2007132438.jpeg?f=imagearticlefull)
- Probeer op te starten met één reepje ram
Zitten je geheugenmodules op de correcte wijze in de juiste slots, maar blijft je moederbord een dram-probleem aangeven? Probeer dan op te starten met maar één reepje ram. Plaats die module in het juiste slot, zoals uitgelegd in stap 1. Nog steeds niets? Probeer dit dan met het andere reepje om uit te sluiten dat het aan deze ene module ligt.
Lossen deze stappen het branden van de dram-led niet op, dan is er vermoedelijk een defect aan het geheugen, het moederbord of de processor. Probeer met ander geheugen op te starten om dit te bevestigen. Je kunt eventueel nog de stappen uit scenario 2 volgen, want een biosupdate of -reset en het opnieuw plaatsen van de processor kunnen soms ook geheugenproblemen oplossen.
Scenario 4: het vga-ledje brandt
Het doet misschien denken aan de oude analoge monitorkabels met blauwe connectors, maar met de afkorting 'vga' wordt op moederborden vaak gewoon 'videokaart' bedoeld. Een foutcode of led die richting een vga-probleem wijst, betekent dus dat er geen beeld kan worden uitgestuurd naar de monitor.
- Check of de monitor- en stroomkabels goed zijn aangesloten
Begin met een controle van alle kabels.
Gebruik je een losse videokaart? Zorg er dan voor dat de beeldkabel naar de monitor achter op je computer is aangesloten op de videokaart (horizontaal bracket ónder de aansluitingen van je moederbord). Tegenwoordig is dat meestal een DisplayPort- of HDMI-kabel. Sluit intern ook de stroomkabel(s) van de voeding naar de videokaart aan. Het inpluggen van alle stroomconnectors op een videokaart is verplicht, anders dan bijvoorbeeld bij de cpu-connectors op het moederbord.
Gebruik je de geïntegreerde gpu van de processor? Sluit de beeldkabel naar de monitor dan aan op een van de video-uitgangen van je moederbord. Vanzelfsprekend kan dit alleen als je processor voorzien is van een geïntegreerde gpu. Veel AMD Ryzen-processors ouder dan de 7000-serie en Intel-processors met een modelnaam eindigend op F beschikken hier niet over en vereisen dus een losse videokaart.
- Controleer of de monitor is ingeschakeld en op de juiste input staat
Ook het ontvangende apparaat, je monitor dus, moet goed werken om beeld te kunnen weergeven. Check of de monitor stroom krijgt, aan staat en of de juiste input is geselecteerd in het onscreendisplay. Sommige monitors hebben ook een Auto-stand waarin automatisch de juiste ingang wordt gedetecteerd. Zorg er in dit geval voor dat er tijdens het testen geen andere invoerbron op de monitor is aangesloten.
- Probeer (indien mogelijk) de geïntegreerde graphics
Wil je eigenlijk een losse videokaart gebruiken, maar krijg je die niet direct aan de praat? Als je processor ook beschikt over een geïntegreerde gpu, kun je die proberen door de monitorkabel even om te prikken van de videokaart naar de beelduitgang op het moederbord. Start je systeem dan wél op, dan is er mogelijk een defect aan de videokaart.
Soms kan het helpen om het moederbord te forceren de losse videokaart te gebruiken als beelduitgang. In het bios heet deze optie doorgaans iets als 'Primary graphics adapter'. Stel die in op 'external/PCIE'. Als dit niet helpt, reset dan het bios om weer gebruik te kunnen maken van de geïntegreerde gpu.
Lossen deze stappen het branden van de vga-led niet op, dan is er vermoedelijk een defect aan de videokaart. Probeer bijvoorbeeld op te starten met een andere videokaart om dit te bevestigen.
Scenario 5: het bootledje brandt
Als het bootledje brandt of er een foutcode gerelateerd aan het bootdevice wordt getoond, is je systeem stiekem al correct opgestart; het kan alleen niet vinden welk besturingssysteem vervolgens moet worden geboot.
- Check of het bios de ssd herkent
Vaak kom je als het bootledje brandt wel gewoon in het bios. Je kunt in het bios controleren of je ssd wordt herkend als aangesloten apparaat. Afhankelijk van de fabrikant van je moederbord kan dit bijvoorbeeld 'storage configuration' of 'onboard devices' heten. Hier staat voor iedere SATA-poort en elk M.2-slot of er iets in is gevonden en zo ja, wat het merk en de productnaam daarvan is. Is je ssd niet zichtbaar, kijk dan of je hem wel goed hebt geplaatst. Gebruik je nog een SATA-ssd, dan kun je ook checken of de kabel goed vastzit aan beide uiteinden, of een andere kabel proberen. Vergeet in dat geval ook de SATA-voedingskabel niet.
- Controleer of de ssd in het goede M.2-slot zit
De functionaliteit van M.2-slots kan verschillen en zeker bij uitgebreide moederborden met veel slots kan het voorkomen dat je niet alle aansluitmogelijkheden van je moederbord tegelijk kunt gebruiken, omdat ze bandbreedte vanuit de processor of de chipset delen.
Zoek in de handleiding van je moederbord het gebruikte M.2-slot op. Vaak zijn die genummerd (M2_1, M2_2 ... of M2_A, M2_B ...). Kijk of het slot beperkingen heeft in ondersteunde protocollen (bijvoorbeeld SATA, PCIe/NVMe) en of het slot wordt uitgeschakeld als je bijvoorbeeld bepaalde PCIe-slots of SATA-poorten gebruikt.
Over het algemeen is het een goede vuistregel om je primaire ssd in het eerste M.2-slot te stoppen, geteld vanaf de processor. Dit eerste slot is het vaakst direct verbonden met de processor voor de best mogelijke prestaties en heeft vaak eigen, niet-gedeelde lanes.
- Zorg voor een bootable opstartmedium
Zelfs als je ssd wordt gevonden, moet er wel iets op staan dat je pc kan booten. In jargon wordt dit een 'bootable' opslagmedium genoemd. In het geval van Windows zorgt de bootloader hiervoor. Heb je nog geen Windows of ander OS geïnstalleerd, dan kan er ook niets worden opgestart.
Probeer je Windows te installeren vanaf een USB-stick? Dan moet deze USB-stick ook bootable zijn. De door Microsoft geleverde sticks zijn dat in elk geval, maar als je zelf een bootable flashdrive maakt, kun je dat bijvoorbeeld doen door het imagebestand (.iso) op de stick te zetten met de tool Rufus. Bovendien moet je pc dan eenmalig opstarten vanaf de betreffende USB-stick. Als dit niet vanzelf gebeurt, kun je in het bios in het bootmenu kiezen om eenmalig vanaf je stick op te starten.
Ziet het bios ook na deze stappen je ssd niet? Dan is de ssd mogelijk defect of in zeldzame gevallen het moederbord of de processor. Probeer of een andere ssd wél wordt herkend om dit te bevestigen.
Meer hulp nodig?
Kom je er niet uit? Op ons forum Gathering of Tweakers denken onze communityleden graag met je mee, zeker als je duidelijk aangeeft wat je zelf allemaal al hebt geprobeerd aan de hand van deze troubleshootgids. Maak afhankelijk van waar je denkt dat het probleem zit een topic aan in bijvoorbeeld de subfora Processors, moederborden en geheugen, Videokaarten en beeldschermen of Opslag en back-up.
En heb je nog een goede troubleshoottip die we in deze gids nog niet hebben behandeld? Laat hem achter in de comments onder dit artikel.