Dell P2415Q Zwart

Je koopt een Dell P2415Q niet omdat je een groot formaat scherm wilt, een hoge refreshrate, of HDR. Deze monitor is de solide keus als je een scherm zoek van normaal formaat met een hoge dpi. In dit geval 185 dpi.

Zoals andere reviews ook aangeven, deze monitor is top. Hij is echt heel mooi. De kleuren zijn vanuit de fabriek gekalibreerd. Zoals standaard bij zakelijke modellen van Dell is de voet prima in orde, de monitor is hiermee goed in hoogte verstelbaar, kantelbaar, en 90° te draaien. Het scherm heeft een matte afwerking, wat minder spectaculair oogt als glossy maar een must is voor comfortabel werken.

HiDPI, het verkooppunt van deze monitor, is heerlijk als je veel tekst leest. Dat was dan ook de motivatie voor het kopen. Voor mijn werk, werken met tekeningen op PDF, in AutoCAD, of 3D modelleren in Tekla, is HiDPI heel prettig maar niet altijd zonder problemen. En voor het kijken van films en werken met foto's zou ik het een leuk extraatje noemen.

De Dell P2415Q is eind 2014 geïntroduceerd, ik schrijf deze review in 2021. Er zijn inmiddels ruim voldoende ervaringen gepubliceerd, en dat materiaal probeer ik niet al te veel te herhalen. Om een goede indruk te krijgen van deze monitor, of van de voordelen van HiDPI, raad ik aan die anderen door te lezen. Ik ga me concentreren op een paar technische aspecten.

Wat komt aan bod?
- Aansluitingen. Hoe schakel je HDMI 2.0 in? Kun je wat met DisplayPort daisy chaining? Nadelen van de USB 3.0 hub.
- 10-bit kleurdiepte. Hoe schakel je die in? Heb je er iets aan? Wat is EDID?
- HDCP. Hoe zit het met de ondersteuning voor dit vereiste van moderne DRM?

Aansluitingen

De Dell P2415Q heeft moderne aansluitingen: DisplayPort, HDMI en USB 3.0. Hoewel ik ze niet volledig doordacht kan noemen, en ik hierna een hoop nadelen benoem, voldoet het wel volledig aan mijn wensen.

DisplayPort 1.2

Er zijn twee DisplayPort-ingangen aanwezig, regulier formaat en mini DisplayPort. Standaard is er een DisplayPort naar Mini DisplayPort kabel meegeleverd. Slim, hiermee kun je de monitor op ieder apparaat aansluiten, of het andere apparaat nu een reguliere of mini-poort heeft (zoals mijn oude maar trouwe Surface Pro 2).

Ook is er een DisplayPort uitgang, waarmee een tweede monitor gekoppeld kan worden aan de eerste, daisy chaining. Hartstikke leuk, maar omdat één scherm met 3640x2160@60 een DisplayPort 1.2-verbinding al zo goed als verzadigd (17,82/21,6 Gbps, of 20,05/21,6 Gbps bij 30-bits kleuren) heb je hier in de praktijk niet veel aan. Tenzij je twee schermen op lage resolutie of lage verversingssnelheid wil draaien.

HDMI

Volgens de specificaties wordt alleen HDMI 1.4 ondersteund, wat een signaal kan overbrengen van 3640x2160 op maximaal 30 Hertz. Een frequentie die je absoluut niet wilt zien op je pc. Gelukkig heeft de meerderheid van de modellen, allen die na februari 2016 zijn gefabriceerd, HDMI 2.0 aan boord. Echter staat de ondersteuning hiervoor standaard uit, en hoe je deze activeert zul je niet in de handleiding terug lezen.

1. Zorg ervoor dat de monitor aan staat, en dat de HDMI-kabel niet is aangesloten.
2. Selecteer als input source HDMI.
3. Houdt de knop bij het groene vinkje zo'n 6 tot 8 seconden ingedrukt.
4. Een dialoogvenster verschijnt met de optie HDMI 1.4 Enable/Disable. Druk op de knop bij het groene vinkje om te bevestigen.

Het uitschakelen van HDMI 1.4 zet de monitor dus in HDMI 2.0 modus. Na het zoeken van een andere kabel die HDMI 2.0 blijkbaar aan kon (officieel 1.4, maar dat is toch maar marketing), werkt het scherm ook via HDMI naar behoren op 60 Hertz. Bron: https://www.dell.com/supp...-2k-bij-60hz-ondersteunen

USB 3.0

Alle aansluitingen van het scherm zitten aan de onderzijde, netjes maar onhandig weggewerkt achter een kapje. De monitor kan als USB-hub fungeren voor 4 USB poorten. Het mag duidelijk zijn dat je vanwege de onhandige plaatsing deze poorten niet snel zult gebruiken voor bijv. een USB-stick. Ik gebruik ze enkel voor de webcam, en voor kabels om telefoon of e-reader te koppelen (ik blijf ouderwets kabels gebruiken).

Vier USB-poorten? Het kostte me een poosje om de vierde terug te vinden! Drie zitten er aan de onderzijde, de vierde zit aan de achterzijde van de monitor. Ook geen handige plek te noemen... maar voor een kort adaptertje zoals de Logitech Unifying receiver prima.

Volgens de handleiding bieden de USB-poorten max. 4,5 W. Ik heb het niet exact getest, maar maar in ieder geval zijn deze poorten niet geschikt om apparaten snel mee op te laden. Ook lijkt een USB-hub zoals op deze monitor me niet ideaal voor apparaten die echt de volle snelheid van USB 3.0 gebruiken, zoals een USB SSD. Die gaat gewoon rechtstreeks aan een ongedeelde poort in mijn computer.

Een probleem dat vaker is genoemd over de USB-poorten van deze monitor is dat ze uit gaan wanneer de monitor in stand-by gaat. Het is dus niet handig om je toetsenbord aan te sluiten op een USB-poort op de monitor!

Andere poorten

Ik krijg nog wel eens de computers van vrienden ter reparatie. Hoewel DisplayPort en HDMI al best een tijd gangbaar zijn, zijn er nog voldoende computers met alleen DVI en VGA. Zelfs al zullen deze poorten de monitor niet op volle resolutie kunnen aansturen, hun aanwezigheid zou voor mij toch handig zijn geweest. We gaan nog eens zien of dit in de toekomst een keer problemen geeft...

10-bit kleurdiepte

Volgens de specificaties kan dit scherm 1.074 miljard kleuren weergeven. Wat kun je hier mee? RGB is toch altijd 8 bits per kleur? Blijkbaar loopt mijn kennis een paar jaar achter.

Windows 10 kan een monitor aansturen met een kleurdiepte van meer dan 8 bits. Wat dit oplevert is niet een groter bereik aan kleuren, maar wel kleinere stapjes of gradaties tussen de beschikbare kleuren. Hiervoor moet je wel een videokaart hebben die meewerkt, ondersteuning in de driver, en individuele programma's moeten de extra kleurdiepte kunnen leveren.

Technisch gezien kan het paneel van de Dell P2415Q overigens maar 16 miljoen kleuren tonen. Dankzij RFC (Frame Rate Control), waarbij pixels heel snel tussen twee aangrenzende kleuren schakelen, wordt dit opgerekt naar 4x zo veel kleuren. Dit is een vrij gangbare techniek, die eerder werd gebruikt toen panelen 8-bit kleuren niet konden halen. Ik moet zeggen dat dit zo goed werkt, het is niet van echt te onderscheiden.

Hoe zet je 10-bit kleurdiepte aan?

Stap 1: EDID-problemen

Achtergrond: Monitoren die zijn vorbonden met een digitale aansluiting kunnen een klein pakketje naar de computer sturen, de EDID of 'Extended Display Identification Data'. Hierin wordt wordt allerlei informatie doorgegeven, zoals het merk, model, serienummer, fabricagedatum, en fysieke afmetingen. En belangrijker natuurlijk: de voorkeurs-resolutie en verversingssnelheid, andere resoluties die worden geaccepteerd, het kleurbereik, kleurdiepte en acceptabele kleurcoderingen. Dat alles in slechts 256 bytes, ik blijf me verbazen!

Nu is het probleem dat de monitor in de EDID moet aankondigen dat het 10-bits kleuren ondersteunt, en de meeste modellen van de Dell P2415Q doen dat niet. Naar ik kan nagaan lijkt dit te zijn uitgezet met de introductie van HDMI 2.0 in begin 2016. Het paneel kan het nog steeds, het is een foutje in de EDID dat dit niet meer wordt gerapporteerd.

De oplossing is een EDID-override. Dit is verrassend eenvoudig te doen met Custom Resolution Utility (https://www.monitortests....om-Resolution-Utility-CRU). Vanuit CRU, klik bovenin het venster naast de monitor identificatie op Edit, kies in het volgende venster bij Maximum color depth 30-bit (10 bpc), en bevestig door twee maal op OK te klikken. Voer vervolgens het bijgeleverde programma restart64.exe uit om de monitoren opnieuw te laten herkennen door Windows.

Stap 2: driver

Of het gelukt is is te controleren bij Windows Instellingen > Systeem > Beeldscherm > Geavanceerde beeldscherminstellingen. Bitdiepte zal nu 10-bits rapporteren. Volgende op het menu is de driver van mijn AMD XT 5700. Die pikt blijkbaar niet automatisch de instellingen van de monitor op, maar moet handmatig op een kleurdiepte van 10 bpc ingesteld worden.

Stap 3: software en testen

Nu de grote vraag: werkt het ook, en merk je er iets van?

De ingebouwde videospelers van Windows ondersteunen geen grotere kleurdiepte dan 8 bpc. Maar VLC natuurlijk wel, en ook enkele andere spelers. Een goede testvideo is 'Spears Munsil Quantazation Test 2160p'. Het linker beeldje toont een 8-bits bewegende gradiënt, de rechter 10 bits. Ze je verschil, dan is alles gelukt. De video zweeft rond op het internet, maar na het testen kwam ik er achter dat deze van een UHD-schijfje komt dat je hoort te kopen.

Met afbeeldingen ligt het moeilijker. De ingebouwde programma's in Windows gaan niet verder dan 10 bit kleurdiepte. Grote open-source namen zoals GIMP en Krita kunnen wel afbeeldingen met een hoge kleurdiepte bewerken, maar zie niet met een hoge kleurdiepte tonen. Photoshop schijnt ondersteuning van drivers nodig te hebben welke niet aanwezig is bij videokaarten voor consumenten. Tot nu toe heb ik pas één gratis foto viewer gevonden die 10-bit kleurdiepte ondersteund: HDR + WCG Image Viewer (https://13thsymphony.github.io/hdrimageviewer/).

Is het de moeite waard?

Omdat er maar weinig software is die hogere bitdieptes ondersteunt, en er maar weinig content is met meer dan 8-bit kleurdiepte, is dit bijna niet de moeite waard. Aan de andere kant: het kost je niets, en HDR-content van UHD-schijfjes wordt iets beter weergegeven terwijl dit niet eens een HDR-monitor is.

Ongeveer de helft van de tijd bij mijn pc werk ik op Linux. Hierbij is een EDID override ook goed mogelijk, maar minder gemakkelijk dan op Windows. Het zal alleen weinig voordeel bieden, omdat Linux Wayland geen ondersteuning heeft voor 10-bit kleurdiepte. Kodi schijnbaar wel, dus misschien ga ik hiermee experimenteren in de toekomst.

Permanent maken

Er zijn verslagen dat het mogelijk is om een aangepaste EDID naar de monitor the flashen. Flashen over DisplayPort/HDMI?!? Ik heb er lekker een paar uurtjes aan besteed om dit te proberen. Via de I²C-bus kun je op Linux diverse chips in je computer uitlezen en soms programmeren, zoals DRAM modules, maar ook de monitor EDID. Iets om heel voorzichtig mee te zijn dus.

Standaard is de chip gelukkig tegen schrijven beveiligd. Hoe krijg je die beveiliging er af? Het algemene advies is om de monitor in service-stand te zetten. Hoe je in de service-stand komt is een klein geheim. Stappenplan (https://www.dell.com/comm.../highlight/true#M122549):

1. Zet de monitor uit.
2. Druk de bovenste twee knoppen op de monitor in, en de power-knop, en laat ze tegelijkertijd los.
3. Druk op de bovenste knop om het service-menu te tonen.



Conclusie? Mijn pogingen hadden geen succes. Het hangt misschien samen met de mogelijkheid van Dell monitoren om een firmware-update uit te kunnen voeren via USB, ook al is er niet zo'n update beschikbaar voor de P2415Q. Ik blijf leren, nooit geweten dat monitoren firmware hebben die je zou kunnen updaten ;-).

AMD FreeSync

Deze monitor ondersteunt geen FreeSync, oftewel een variabele verversingssnelheid. Aangezien ik niet game, voel ik geen gemis. Of zijn er voordelen buiten gamen? Er is wat voor FreeSync te zeggen bij het afspelen van video's. Films met 24 beeldjes per seconden laat zich natuurlijk niet perfect vertalen naar de 60 Hertz van de monitor.

Het blijkt dat monitoren ondersteuning voor FreeSync op dezelfde manier aangeven als ondersteuning voor hogere kleurdiepte: via de EDID. En omdat FreeSync gebouwd was op grotendeels bestaande technieken, blijkt het soms mogelijk om FreeSync te gebruiken op monitoren die daar niet voor zijn ontworpen. Is dat ook mogelijk met de Dell P2415Q?

Het antwoord is misschien, maar met nadelen. Een tutorial vind je hier: https://www.reddit.com/r/...eesync_monitors_tutorial/. Kort samengevat: bij mij lijkt het te werken! Het nadeel: deze truc werkt alleen over HDMI. En mijn systeem was niet stabiel, maar dat is niet ongebruikelijk met de drivers van AMD en is mogelijk te verhelpen.

Mijn issues met HDMI: Zelfs HDMI 2.0 heeft niet voldoende bandbreedte om 3840x2160@60 10bpc over te dragen. Je moet dus kiezen tussen grotere kleurdiepte of FreeSync. Daarnaast stuurt HDMI signalen door in het YCbCr-formaat, niet als RGB. Dat is praktisch als standaard tussen DVD-spelers en TV's, maar een vreemde tussenstap tussen computers en monitors die volledig RGB zijn. Ten slotte heb ik de luxe van drie van deze schermen naast elkaar (wel allemaal tweedehands), en de videokaart heeft maar één HDMI-uitgang.

Het FreeSync experiment was snel weer geëindigd. Maar als ik een combinatie vind die werkt over DisplayPort, gaat het aan!

HDCP

DRM is diepe ellende. Mijn systeem komt sowieso niet in aanmerking voor het volledig legaal afspelen van UHD Blu-ray schijfjes, omdat de processor van AMD is. En AMD heeft geen ondersteuning voor Intel SGX, een sandbox waar software in kan draaien zonder de rest van het systeem geheimen eruit kan ontfutselen. Zowel PowerDVD als WinDVD vereisen dat. Dan maar gewoon VLC...

Gelukkig zijn Netflix en aanverwanten wat minder kieskeurig. Maar moderne DRM stelt alsnog veel specifieke eisen aan je systeem. Zo moet beeldmateriaal versleuteld naar de monitor worden verstuurd. Ondersteunt de Dell P2415Q dat?

De monitor ondersteunt DHCP, High-bandwidth Digital Content Protection. Maar de maximaal ondersteunde versie is afhankelijk van de aansluiting. Dit is allemaal geregeld in standaarden, elke interface standaard heeft een bijpassende HDCP-versie:
- DisplayPort 1.2: HDCP 1.4
- HDMI 1.4: HDCP 1.4
- HDMI 2.0: HDCP 2.2

Omdat DisplayPort 1.3, met ondersteuning voor HDCP 2.2, werd afgerond rond de tijd dat de Dell P2415Q op de markt kwam, is er geen ondersteuning voor deze nieuwe versie die vaak vereist is voor 4K materiaal. Dus: als je materiaal wilt kijken dat beveiligd is met DRM, houdt er rekening mee dat dat mogelijk via HDMI moet.