Cool door koelheid
Dit is het eerste deel in de serie "cool door koelheid" en dealt met System Cooling, oftewel: hoe houden hij wij ons hoofd en die van ons dierbaar rekenmonstertje koel. Dit plakje text is bedoelt voor overklokkers of anderen die een buitengewone interesse in koeling hebben (ijsberen, koelvakvullers whatever). Diegenen die geen weet hebben van wat het wrede overklokken behelst kunnen beter eerst m'n ultralange overclocking basics artikel lezen, daarin wordt uitgelegd wat overklokken is en hoe je dat doet.
Heet als hel
De trouwe tweakers onder ons weten waarschijnlijk wel dat een processor warmer wordt naarmate deze op een hogere kloksnelheid moet hollen. Op een gegeven moment zal het 'm teveel worden en kapt-ie ermee. Kennen we allemaal uit de praktijk: als je leraren tever overklokt worden ze ook overspannen. In het laatste geval is dat meestal positief, ons lieve centrale verwerkingselementje drijven we liever niet tot overspannenheid (met mogelijk de dood tot gevolg). Daarom zullen we dus moeten proberen om die processor (of een ander overklokbaar dingetje in de 'poeter) zo goed mogelijk te koelen.
Nu kun je dus enorme heatsinks op die processor gaan plaatsen, maar zolang de lucht waarmee je die heatsink koelt niet koel is dan helpt dat nog niet veel. De processor zal nooit koeler worden dan de lucht waarmee je 'm koelt (tenzij je peltiers enzooivoort gebruikt), dus dat is niet kewl.
We gaan dus maatregelen treffen die de complete computer koelen en tegelijkertijd een niet al te grote aanslag leggen op de door ons zo gekoesterde doch altijd in inhoud tekortkomende portemonnee.
De kast is een toffe gast
Aan de basis van elke goed koelsysteem staat de kast, welteverstaan die waarin je je 'poeter hebt opgeborgen. Ook al mag een kast nog zo hevig heersen, je kunt toch best eentje nemen die zwaar zuigt want dat verplaatst meer lucht. Kijk dus bij het kopen van de kast naar zijn overklokbaarheid: zitten er aan de achterkant plaatsen waar je extra koelers neer kunt planten, zitten er vooronder voldoende mogelijkheden voor een intake fan, is er voldoende ruimte in de kast??? In principe is de beste kast te vinden volgens de volgende wetenschappelijk ononderbouwde formule:
Volgens deze stelling zijn bigtowers dus in principe beter.
Winderigheid
Nu we dus een goeie gast hebben als kast gaan we ervoor zorgen dat daar eens een lekker windje door gaat blowen. Wat we nodig hebben zijn een paar ventilators. Dan rijst meteen de vraag: where to get een ventilator??? Natuurlijk kun je die dingen kopen. Iedere goeie handige harrie zaak (voor geflipte audio freaks enzo) verkoopt wel 12V ventilators, diezelfde dingetjes als die in je voeding zitten. Nog leuker is om ze gratis te krijgen, je kunt ze ook uit (oude) voedingen slopen. Je hebt vast nog wel ergens een oude XT of 286 staan die een fan wil doneren.
Een andere manier om goedkoop aan ventilators te komen is om er een paar te kopen op een computerbeurs, bijvoorbeeld PC Sale en PC Discount (of natuurlijk de nationale nerd-meeting aka de HCC dagen - maar daar gaan we geen jaar op wachten). Op die beurzen staan meestal wel een paar wazige Willies oude troep te verkopen, waarbij ook goedkope ventilators en heatsinks.
Nu we dus een paar extra ventilators hebben gaan we die zodanig plaatsen dat de airflow in de kast optimaal is. We weten waarschijnlijk allemaal dat warme lucht omhoog gaat en koude lucht omlaag (dat is de reden waarom die ballonnen in de lucht niet neerstorten, tenzij je ermee om de wereld gaat vliegen). Het is daarom het meest efficiënt om de warme lucht bovenin uit de kast te zuigen en koude lucht onderin de kast naar binnen te laten komen.
Check eerst ff of de ventilator in de voeding de lucht naar binnen of naar buiten zuigt. De officiële ATX specificaties zeggen dat de fan in de voeding een intake fan moet zijn, dus die lucht naar binnen zuigt. Door simpelweg dat ding om te draaien (ff voeding openschroeven, ventilator losschroeven en omdraaien en voeding weer dicht) en de temperatuur in de kast wordt al 10C lager. Jippie!
Vervolgens plaats je de extra ventilators in de kast. Vrijwel elke midi- of bigtower heeft hier gaten voor, meestal boven/achter onder de voeding en voor/onder. Mocht je geen schroeven hebben om de ventilator vast te bouten dan kun je superglue gebruiken. Werkt errug efficiënt, alleen heb je een probleem als je die ventilator er later weer af wilt halen >:| Het is dus de bedoeling dat de ventilator onder de voeding de lucht er uitblaast (net zoals de fan in de voeding, na eventuele omsloperij) en de ventilator voor/onder in de kast de lucht in de kast blaast (dat had ik geloof ik al verteld).
Ventilators dekken
Wil je nog meer airflow uit één koelgat halen, dan kun je twee of meer fantjes gaan dekken / stacken. Groepssex dus. Dit is overigens helemaal safe en je kunt er geen enge ziektes van krijgen dus helemaal verantwoord en erg eenvoudig. Simply plaats twee fans op elkaar en zorg dat ze in dezelfde richting blazen. Als je klaar komt heb je als resultaat ca. 50% meer airflow uit een koelgat. Natuurlijk is het efficiënter om twee ventilators parallel naast elkaar te plaatsen, maar als je geen extra koelgat ter beschikking hebt dan is dit een uitstekende manier om je behoeftes te bevredigen (hou nu maar op (:^-|-<)
Voeding
Nog even een praktische opmerking over hoe je die ventilators aan de praat krijgt: de meesten hebben 12V nodig. Je kunt ze dus gewoon aansluiten op een 12V voedingsconnector. De kans is niet onwaarschijnlijk dat de ventilator geen connectors heeft. In dat geval kun je de ventilator ook aansluiten op een standaard 12V adapter (die dingen waar je ook walkmans enzo op kunt laten draaien). Afhankelijk van het type adapter kun je tot maximaal 3 fantjes op één adapter laten draaien (anders wordt de stroomsterkte te hoog en ken de adapter het niet meer trekken, waardoor die weer te warm wordt en je 'm weer moet gaan koelen blablabla...). Het voordeel van dit systeem is dat je ventilators ook apart kunt uitzetten en vaak ook het voltage kunt veranderen (6 en 9 Volt werken meestal ook = minder airflow en minder herrie).
Sonic boem
Alvorens de computer aan te zetten eerst een waarschuwing: het kan zijn dat door de hierboven beschreven koelmethodes de kast nu een dermate grote luchtverplaatsing ontwikkeld dat deze een opwaartse druk genereert groter dan de zwaartekracht. Om te voorkomen dat je zonet in elkaar geknutselde systeempie airborne gaat moet je 'm dus voor de zekerheid vastsealen.
[kinderen die hier waarheid in zien kunnen beter niet overklokken]
Wat wel een probleem is, is de enorme geluidsontwikkeling die het plaatsen van al die ventilators tot gevolg heeft. Het is een bekend gegeven dat echte overklokkers resistent zijn tegen brushende fans. Wordt je gek als zo'n fan weer eens door de geluidsbarrière gaat, dan dan zou je kunnen overwegen om met huis en raad naar de noordpool te vertrekken. Absolute stilte aldaar en perfecte condities voor overklokkers. Niet voor niets worden ijsberen gezien als de beste overklokkers ter wereld (ze hebben hun klok zover over weten te klokken dat het er een half jaar dag is).
Luchtje scheppen
Nu het klimaat in de kast uitstekend is kun je de koeling perfectioneren door plaatselijke probleemgebieden aan te pakken: de onderdelen die de meeste warmte genereren en de meeste koeling nodig hebben, oftewel de processor, de videokaart(en) en de harddisk.
Processor
Op de processor zit als het goed is al een heatsink/fan combo. Zoniet, ga dan eerst een half uurtje tot de heer bidden en bedank hem dat alles nog werkt. De meeste in poeterhandel verkochte koelblokjes zijn simpele ielige Taiwanner dingetjes die niet al teveel voorstellen en snel een belemmering vormen voor jouw ambities als overklokker. Als de heatsink niet voldoende warmte van de processor af weet te puffen dan zal deze te heet worden en weigeren nog langer op ver overgeklokte snelheden te werken.
In zo'n geval zul je het heftiger aan moeten pakken. Er zijn een aantal fabrikanten en online stores die heatsinks verkopen speciaal voor ons overklokkers. De bekendste zijn ComputerNerd, Net'n Dude en 3DFXCool. Daar kun je echt alles krijgen wat je overgeklokte hartje kan begeren: megagrote heatsinks met meerdere ventilators, peltiers enz.
Zelf heb ik een Cool-it Dude FAP2X3B van ComputerNerd, een enorme tripple fan PII heatsink. Er zitten drie ventilators op en dat werkt zeer effectief. Het zal niet al te moeilijk zijn om een paar extra ventilators te implanteren in jouw bestaande PII/Celeron heatsink. Zoek een paar 5 cm fans, ff knutselen en kees komt klaar. Bij de FAP2X3B bevindt de derde ventilator zich precies in het midden onder onder de twee andere ventilators. Hierdoor versterken de bovenste ventilators het puffend vermogen van de middelste ventilator en die heeft de zalige eigenschap zich precies boven van het gevoelige plekje van de cartridge te bevinden, daar waar deze de meeste warmte gegenereert.
Uiteraard moet je niet vergeten tussen heatsink en processor/PII cartridge een laagje koelprut te smeren. Dit goedje is overal te krijgen, erg goedkoop en zeer effectief. Goede heatsinks worden geleverd met een dosis koelprut voldoende om je hele park aan computerzooi onder te smeren. Bij de ComputerNerd heatsinks krijg je zogenaamd thermal cement wat nog beter zou moeten zijn. Dat prutje zat ook bij mijn FAP2X3B en ik kan alleen maar zeggen dat het erg wreed en wazig is.
Videoplank
Het volgende ding dat ten prooi zal vallen aan onze ontembare drang tot overklokken (en dus koeling), is de videokaart. Het overklokken van de videokaart is vaak een dermate simpele handeling dat het verschuiven van een eenvoudig scrollbalkje voldoende is om de videokaart tot hogere framerates te bewegen. Er zijn talloze proggies waarmee dit gedaan kan worden, bijvoorbeeld het universele Powerstrip waarmee je zo'n beetje elk denkbare kaart kunt overklokken.
Koeling van de videokaart is meestal geen al te groot probleem. Afgezien van de nieuwere videokaarten zijn de meesten niet standaard uitgerust met een heatsink. In zo'n geval kun je er simpelweg een 486 heatsink/fan combo tegenaan gooien. Het probleem met de PCI en AGP kaarten is dat ze op de kop in de kast hangen en we weten allemaal dat heatsinks, net zoals appels, naar beneden vallen.
Het gebruik van zware heatsinks wordt hierdoor moeilijk, tenzij je van plan bent allerlei ingewikkelde ondersteunende constructies te gaan bouwen. De simpelste oplossing is om de heatsink vast te gluen. In het midden van de videoprocessor smeer je een dun laagje koelprut en aan de rand smeer je de powerglue. Heatsink erop, ff drukken en het spul zit muurvast.
Voor simpele zielen hebben we een iets eenvoudiger oplossing, nl door de videokaart alleen te koelen met een ventilator. Die ventilator kun je bevestigen met een omgebogen slotdingejte (dat gevalletje dat in lege opening van een ISA of PCI slot zit aan de achterkant van de kast).
Hete schijf
Vooral de nieuwe 7200 en 10.000rpm harddisks kunnen het door al dat heen en weer gedraai best wel warm krijgen. Als de airflow in een kast goed is en je hebt het systeempie zodanig in elkaar geknutseld dat kabels netjes zijn weggewerkt en de airflow niet onnodig wordt verstoord, dan mag de koeling van de harddisk geen probleem vormen. Krijgt hij het toch heet, dan kun je er een ventilator tegenaan pleuren. Er zijn speciale harddisk koelers in de handel, maar die zijn te duur (FL60) en kunnen ook eenvoudig zelf in elkaar geprutst worden.
Temperatuurmeting
Tenslotte is het ook handig om te zien of al die koelmaatregelen effect hebben. Op elke redelijk moderne moederplank bevindt zich tegenwoordig een sensor om de temperatuur van de hoofdplaat te meten. Bij Socket 7 moederplaten is het vaak ook mogelijk om de temperatuur van de processor te meten.
Bij de PII/Celeron is dit iets moeilijker aangezien die zich niet in een socket direkt boven de moederplank bevinden. In dat geval kun je met een eenvoudige digitale binnen/buiten temperatuurmeter, te koop bij de Gamma en andere handige harrie handels, de temperatuur van de PII lezen. De sensor kun je op de cartridge plakken, of je kunt proberen deze door een gat in de metalen backplate van de cartridge direkt in de buurt van de processor te priegelen. Het zal moeilijk zijn om de exacte temperatuur van de PII te pakken te krijgen zonder de cartridge open te slopen. Dit is ook niet echt nodig aangezien je de temperaturen van de cartridge ook goed kunt gebruiken als vergelijkingsmateriaal (om te zien wat er gebeurt na bepaalde koelmaatregelen).
Er zijn diverse proggies om de gegevens van de onboard temperatuur sensor uit te lezen, de bekendste is Motherboard monitor, gemaakt door Alex van Kaam. Ja, een Nederlander! Hiermee kun je ook zien op welk voltage de processor loopt en op welke wentelsnelheden de ventilators draaien. Deze gegevens kun je uiteraard ook in het BIOS uitlezen maar da's niet handig.
Dat was het.
Opmerkingen en vragen kun je op het forum dumpen.
....als alles nou es zo zou worden gepresenteerd.....ik heb er veel info aan gehad, mijn athlon 500 loopt nu op 750 mhz!!!! 
