SpaceX: explosie Falcon 9-raket kwam mogelijk door lek in helium-systeem

SpaceX heeft laten weten dat de explosie van de Falcon 9-raket mogelijk werd veroorzaakt door 'een lek in het systeem voor cryogene helium'. Begin deze maand explodeerde de raket tijdens een test, waarbij ook de satelliet aan boord verloren ging.

SpaceX meldt dat het onderzoek naar het incident is uitgevoerd door het 'Accident Investigation Team', dat onder andere bestaat uit het bedrijf zelf, NASA en de Amerikaanse luchtmacht. Daarbij heeft het team ongeveer drieduizend kanalen aan gegevens met video, audio en afbeeldingen geanalyseerd. Het bleek dat tussen de eerste tekenen van een afwijking en de daadwerkelijke explosie ongeveer een tiende seconde heeft gezeten. Een eerste inschatting van de gegevens zou duiden op een lek in het heliumsysteem van de tank met vloeibare zuurstof in de tweede trap van de raket.

De precieze oorzaak van het lek moet het team echter nog achterhalen aan de hand van de beschikbare gegevens. Een verband met een explosie in 2015 kan echter uitgesloten worden, aldus SpaceX. Een inspectie van de plek waar de explosie plaatsvond, LC 40 op Cape Canaveral, wees uit dat de omliggende infrastructuur grotendeels intact is gebleven. SpaceX verwacht in november weer vluchten uit te voeren.

Bij de explosie, die begin deze maand plaatsvond kort voor een static fire test, ging de Falcon 9-raket inclusief een aan boord aanwezige satelliet verloren. Daarbij ging het om een Amos 6-communicatiesatelliet van het Israëlische Spacecom. De organisatie wilde vervolgens een financiële vergoeding of een gratis vlucht van SpaceX.

    Ontploffing van de Falcon 9-raket

Reacties (89)

Nee, ze denken op dit moment dat dit de oorzaak is, maar zijn nog bezig met het onderzoeken:

The Accident Investigation Team (AIT), composed of SpaceX, the FAA, NASA, the U.S. Air Force, and industry experts, are currently scouring through approximately 3,000 channels of engineering data along with video, audio and imagery.

At this stage of the investigation, preliminary review of the data and debris suggests that a large breach in the cryogenic helium system of the second stage liquid oxygen tank took place.

^{Bron: http://www.spacex.com/news/2016/09/01/anomaly-updates}

[Reactie gewijzigd door addictive op 23 september 2016 20:49]

Je hebt gelijk, heb het duidelijker aangegeven.

Bedankt voor het artikel, je bent er eerder mee dan de ruimte-sites die ik volg.
Echter als je toch aan het verduidelijken bent; de vluchten in november gaan vanaf pad 39A, niet 40.
Ondanks dat de brandstof opslagtanks het redelijk overleeft lijken te hebben, is de strongback die de raket omhoog zet volgens de beelden redelijk verwoest. (wordt door SpaceX niet genoemd, dus onduidelijk hoelang vervanging zal duren).

Terzijde; SpaceX had ook willen lanceren vanaf Vandenberg op de westkust, die na onderhoud op de 16e weer open ging. Maar die vlucht zou waarschijnlijk toch vertraging hebben opgelopen.
Want nadat eerst de Atlas 5 een zeldzame hold kreeg, is de basis nu dicht vanwege bosbranden.

Maar is het niet zo dat men op Vandenberg in een ander soort baan lanceert dan vanop de Cape?

Klopt; Vandenberg is dacht ik voor polar orbits.

inderdaad Polar Orbits, zoals xzaz zegt. SpaceX had er nog 3 vluchten voor staan:
Iridium Next 1-10
Falcon 9 • Formosat 5 & Sherpa
Iridium Next 11-20

De verwachting was dat deze in parallel met de vluchten van de oostkust uitgevoerd zouden worden, om toch op de beloofde 14-16 vluchten uit te komen dit jaar.
SpaceX had tot de explosie dit jaar een gemiddelde lanceerfrequentie van 1x per maand, en zou dus op 11-12 blijven steken.
(In het verleden hebben ze wel een keer 2 weken gehaald). Verder was de Falcon Heavy en een herbruikte first stage geplanned dus het werd al krap - de in-flight-abort test was al doorgeschoven.
Als ze idd in november weer kunnen/mogen lanceren breken ze in elk geval hun eigen record van 7 vluchten. Als echt ze 2x van Vandenberg en 2x van 39A kunnen lanceren, komen ze zelfs op12 en zijn ze marktleider, ondanks 2x return-to-flight dit jaar. (Orbital ATK had zo lang nodig voor 1x return-to-flight).

Eentje meer dan Arianespace dit jaar met 11, maar die hadden er vorig jaar 13.

[Reactie gewijzigd door mbb op 25 september 2016 12:59]

Een strongback is gewoon een stalen constructie die snel in elkaar gelast kan worden, dus dat is geen issue. De meeste kritieke infrastructuur is redelijk intact gebleven, zoals de opslag tanks en bliksem afleiders.

De explosie vond ook niet tijdens de static fire test plaats maar vlak ervoor. Dit is een belangrijk detail (gezien de reacties die elke keer ontstaan) en wordt herhaaldelijk verkeerd bericht.

Hoewel de motoren nog niet ontsoken waren was men wel volop bezig met het voorbereiden op de test en dus technisch gezien zou je dit wel als onderdeel van die test kunnen aanzien. Het is maar net hoe je het bekijkt.

Beter nog, Elon musk zei eerder op twitter dat het hele evenement zich in microseconden heeft afgespeeld......geen camera wat zo rap was daaro....Ik zie dit bericht eerder als een eindconclusie van spaceX.....(note to myself: remember to put op high-speed close-up camera's next time...:). )

Ik vind alles wat Elon Musk onderneemt een enorme toegevoegde waarde voor de mensheid....

Thunderf00t deed zo'n kleine 2 weken geleden dezelfde ontdekking: https://www.youtube.com/watch?v=BPv0VZcvm4Q

Space.stackexchange heeft een interessante observatie over het samenspel tussen de vloeibaar zuurstof tank en de vloeibaar helium tanks. De vloeibaar helium tanks bevinden zich binnen de ruimte van de vloeibaar zuurstof tank.

Waar ik moeite mee had, los van eventuele expansie, dat een breuk in een vloeibaar helium tank zo'n explosie kan veroorzaken. Het vullen van het vloeibaar helium, met de drukopbouw van dien, vindt plaats tot kort voor de lancering. Dat een barstende (veronderstelling) dan ook de integriteit van de vloeibaar zuurstoftank heeft ondermijnd maakt het voor mij tenminste allemaal wat aannemelijker.

Klopt, een barstende vloeibaar zuurstof tank kan makkelijk zo'n explosie tot gevolg hebben. Vraag is wel of de helium tank het begaf door een fout bij het pompen van helium of dat er een andere oorzaak was.

Dat is natuurlijk nog steeds vraag. Om die reden vond ik de link in mijn eerste post van belang. De schrijver schetste een beeld van de afhankelijkheden tijdens dat vullen. Druk, temperatuur, en dit dan stapsgewijs voordat weer verder kon worden gevuld. Die temperatuur wordt ook beïnvloed door wat er omheen in die zuurstoftank gebeurt, met haar eigen druk en temperatuurvariaties.

De focus ligt op een structureel manco. Waar de schrijver in de link op wees zijn de vele mogelijke faalgevoeligheden die zich in het proces van die laatste minuten voor de lancering kunnen bevinden. Het gegeven dat SpaceX verschillende structuurdelen als oorzaak al heeft kunnen uitsluiten laat de verdenking wat mij betreft wat meer in de richting van procedures wijzen. De transparantie waarmee SpaceX dit alles deelt siert het bedrijf naar mijn mening wel.

[Reactie gewijzigd door teacup op 25 september 2016 11:14]

Het moet volgens mij een structureel manco zijn of een menselijke fout. Het is namelijk te vaak goed gegaan om nu plotseling te falen. Al hebben sommige mensen wel aangestipt dat er nog niet zoveel lanceringen met de nieuwe high-density hydrogen geweest zijn en dat daar dus een probleem kan zijn wat SpaceX over het hoofd heeft gezien. Ik vond het al raar dat SpaceX deze techniek gebruikt terwijl bedrijven met veel meer ervaring zoals ULA het niet gebruiken. Dat moet een reden hebben, dacht ik.

Qua status voor SLC-40 lijkt het erop dat de 'strongback' zoals verwacht te zwaar beschadigd is om nog verder te kunnen voor SpaceX, op Facebook is door Matthew Travis melding gemaakt van het feit dat ze met een enorme hijskraan bezig waren om dit apparaat in stukken te ontmantelen

https://www.facebook.com/...6291576318&type=3&theater

Het is in ieder geval goed om te horen dat de schade aan het lanceercomplex mee lijkt te vallen, toch zal de hersteltijd van SLC-40 tegenvallen. Met name omdat ze een hele nieuwe strongback moeten gaan bouwen.

Gelukkig voor SpaceX dus dat ze al bijna klaar waren met het in gereedheid brengen van de LC-39A op het Kennedy Space Center en dat de lanceringen vanaf Vandenberg in Californie in principe ook van start zouden kunnen gaan zodra ze weer 'back in business' zijn. De bosbranden aldaar zijn inmiddels volledig ingeperkt en onder controle, zonder schade aan de lanceercomplexen, dat is goed nieuws in ieder geval.

[Reactie gewijzigd door Spooksel op 24 september 2016 12:47]

Hoeveelste raket was dit nu al?

Ik krijg geen goed gevoel bij dit project

Hoeveelste raket was dit nu al?

Ik krijg geen goed gevoel bij dit project

3 van de 29 launches zijn mislukt, waarvan 2 echt verloren zijn gegaan.

Dat zou je voor wat betreft ruimtevaart raketten het beste gevoel ooit moeten geven, want geen enkele overheid of bedrijf in de historie van de mensheid heeft het procentueel beter gedaan voor zover ik weet.

Verder heeft geen enkel bedrijf of overheid ooit in de geschiedenis der mensheid een raket kunnen lanceren naar de ruimte, waarbij een eerste trap (grootste deel van de raket) succesvol teruggebracht werd naar aarde. Niet 1x. Ook niet tijdens experimenten. SpaceX heeft in de experimentele fase waar ze nu in zitten al 9 van de 15x dat ze het probeerden succesvol geland.

Dat is echt extreem knap IMO.

Bron: https://en.wikipedia.org/...Heavy_launches#Statistics


Dit SpaceX project maakt mij overigens ook bang. Bang voor Europa. Bang dat we letterlijk als een onderontwikkeld volk achter blijven op aarde terwijl de Amerikanen een volledige ruimte-economie opbouwen. De goedkope herbruikbare lanceringen van SpaceX gaan een gigantische invloed hebben op de commerciële mogelijkheden van ruimtevaart:
-- Satelliet internet dat veel goedkoper en sneller is dan wat er nu bestaat. Waarbij je met je telefoon overal ter wereld satelliet internet kunt ontvangen in plaats van het duurdere en langzamere en qua bereik veel beperktere 4G/5G/etc.
-- Veel goedkope ruimte-toerisme betaalbaar voor bijna iedereen,
-- Kolonisatie van mars binnen nu en 10 jaar dankzij de goedkopere raketten,
-- Interplanetair internet en mars internet,
-- Mijnbouw op astroiden (zeldzame grondstoffen delven zonder de aarde kapot te maken),
-- Permanente tankstations, fabrieken voor grondstof/brandstof omzetting, hotels en restaurants in banen om de aarde, maan en mars om al die ruimtevaart nog veel goedkoper en makkelijker te maken.

En ondertussen hebben wij het in Europa over vluchtelingen en roaming

[Reactie gewijzigd door GeoBeo op 24 september 2016 10:19]

-- Satelliet internet dat veel goedkoper en sneller is dan wat er nu bestaat. Waarbij je met je telefoon overal ter wereld satelliet internet kunt ontvangen in plaats van het duurdere en langzamere en qua bereik veel beperktere 4G/5G/etc

Satelliet internet zal nooit sneller worden dan 4G/5G, enkel al vanwege de zeer hoge latency.
Het is momenteel nog veel langzamer dan 4G. De latency is tussen 600-800msec.
Daarbij heb je een uitgerichte schotel nodig, wat het nog minder bruikbaar maakt.

Dit is bij een GSO sataliet.
Het netwerk wat spaceX wil bouwen is in LEO hierdoor is latency van onder de 20 ms ping mogelijk.

Hiervoor zijn echter veel meer satalieten nodig dan een GSO sataliet

3 van de 29 launches zijn mislukt, waarvan 2 echt verloren zijn gegaan.

Dat zou je voor wat betreft ruimtevaart raketten het beste gevoel ooit moeten geven, want geen enkele overheid of bedrijf in de historie van de mensheid heeft het procentueel beter gedaan voor zover ik weet.

Jawel hoor: Saturn. Geen enkele failure waarbij de raket werd vernietigd.

• 10 missies met de Saturn 1,
• 15 Apollo missies, waarvan 12 bemand (gevlogen met Saturn 1B en 5),
• 5 Skylab missies (gevlogen met Saturn 5 en 1B, drie bemande missies)
• Apollo-Soyoez missie (Saturn 1B bemand)

[Reactie gewijzigd door klaaz op 24 september 2016 16:54]

Jawel hoor: Saturn. Geen enkele failure waarbij de raket werd vernietigd.

Maar vele door het oog van de naald. Ze zijn een aantal keer écht heel dicht bij een abort geweest en hebben echt ontzettend veel geluk gehad.
Ze hadden ontzettend veel last van Pogo Oscillations in zowel de eerste als 2e trap, en dit heeft een aantal keer tot een engine shutdown geleid (oa. mooi te zien in de Apollo 13 film, waarbij de middelste motor van de 2e trap het begeeft, wat overigens een ongerelateerd incident tov. de ontploffing van de servicemodule van Apollo 13 was).
En het mooiste voorbeeld van een close-call is nog wel de blikseminslag in Apollo 12, waarbij de stroomvoorziening uitviel en de missie enkel gered werd door een engineer die razendsnel nadacht en met een obscuur commando waarvan niemand (inclusief de Astronauten, 'What the hell is that') het bestaan afwist (https://www.youtube.com/watch?v=eWQIryll8y8)

Ok, maar door het oog van de naald is beter dan een ontploffing. Dus heeft klaaz toch gelijk.

Dat is niet helemaal toeval: Saturn was vanaf het begin ontwikkeld als een man-rated raket, en de eisen daaraan zijn een stuk hoger. Er wordt beter nagedacht (meer reviews door onafhankelijke engineers), onderdelen zijn beter getest (dus geen strut failures zoals bij SpaceX) en de marges zijn ruimer (dus als onderdeel niet presteert zoals bedoeld is het niet meteen fataal).

Dat SpaceX deze methodiek niet volgt is begrijpelijk. Dit proces is duur en traag, en niet nodig voor de satellieten waarmee ze begonnen.

En ondertussen hebben wij het in Europa over vluchtelingen en roaming

Dat is al een vooruitgang op Pokemon-go.

[Reactie gewijzigd door Teijgetje op 24 september 2016 13:47]

Geloven in de toekomst en denken dat alles mogelijk is, is een goede grondhouding, maar je post is toch wel iets te hyper en irrealistisch.

Ten eerste, de ESA met de Ariane 4 en 5 en ook de Space Shuttle hebben toch wel degelijk een betere track record dan SpaceX.

Ariane 4: 3 failures op 116 lanceringen
Space Shuttle: 2 failures op 135 lanceringen

Ten tweede, Europa heeft al tientallen jaren de ESA. De meest succesvolle commerciële lanceerder on the planet. Zo ver lopen we hier dus niet achter.

Ten derde: Ruimtevaart gaat geen gigantische invloed hebben. Dat heeft het al lang. Voor Elon Musk zelfs ook maar in de luiers lag. Sowieso is hij maar 1 van de vele spelers.

Ten vierde: Tja, Mars. Ik kan 1000 redenen geven waarom dat niet zo makkelijk zal gaan. Een mens op Mars neerzetten, okay, maar niet koloniseren.
Maar belangrijker is dat het volstrekt zinloos is. Je kunt nooit meer terug en je kunt er geen grote aantallen mensen heenkrijgen. Bijvoorbeeld een oplossing voor overbevolking zal het dus nooit worden.

Misschien moet je je roze bril inruilen voor eentje zonder overdreven kleuring. Dan zie je dat na Steve Jobs ook Elon Musk geen god is.

De eerste vier lanceringen van de Falcon 1 gingen ook mis, als ik mij goed herinner. Een van die lanceringen stond me goed bij omdat ik vond dat ze een slechte engineering hadden gedaan. Dat was de derde vlucht meen ik waarbij de eerste trap na separatie tegen de tweede trap aan knalde. Bleek dat ze de separatie deden op basis van tijd en niet naar de afnemende versnelling keken. De eerste trap had namelijk iets meer brandstof waarop men had gerekend waardoor deze nog gewoon versnelde na separatie. Ik vond dat knullig, want ik zou altijd op versnelling separeren.

Kolonisatie van Mars binnen 10 jaar? Geloof je 't zelf??
In 1969 was er de verwachting dat we rond 1980 wel op Mars geland zouden zijn... Lang leve het ongebreidelde optimisme!
Je mag blij zijn als er binnen 20 jaar iemand op Mars landt; kolonisatie binnen 10 jaar is helemaal flauwekul. De zuidpool - veel makkelijker onstandigheden - is na ruim 100 jaar bezoekers nog niet eens gekoloniseerd.
De budgetten voor ruimtevaart zijn erg klein als je ze bijv. vergelijkt met de budgetten voor wapens.

[Reactie gewijzigd door kimborntobewild op 25 september 2016 14:49]

Kolonisatie van Mars binnen 10 jaar? Geloof je 't zelf??
In 1969 was er de verwachting dat we rond 1980 wel op Mars geland zouden zijn... Lang leve het ongebreidelde optimisme!
Je mag blij zijn als er binnen 20 jaar iemand op Mars landt; kolonisatie binnen 10 jaar is helemaal flauwekul. De zuidpool - veel makkelijker onstandigheden - is na ruim 100 jaar bezoekers nog niet eens gekoloniseerd.
De budgetten voor ruimtevaart zijn erg klein als je ze bijv. vergelijkt met de budgetten voor wapens.

In 1969 was er geen (financierings)plan en herbruikbare raket technologie. Nu wel.

De kosten van een lancering was toen vele malen hoger dan de verwachte kosten van een herbruikbare raket lancering. Tevens zijn we rond dat jaartal gestopt met significant investeren in ruimtevaart, terwijl nu de investeringen flink toenemen (behalve in Europa). Zowel vanuit industrie als vanuit overheid in zowel Amerika als ook Rusland en China.

Technologie wordt niet vanzelf beter en aangezien we (= de Amerikanen) na de maan missies zowat volledig gestopt zijn met significant investeren in ruimtevaart is er sinds die periode inderdaad weinig veranderd. Tot nu toe dus. Nu hebben we Elon Musk en raketten waar niemand ooit aan heeft kunnen tippen voor wat betreft prijs per kg naar mars, maan of orbit.

Verder is je vergelijking met de Noordpool nogal slecht. (Bijna) niemand wil permanent op de Noordpool wonen. Genoeg mensen (waaronder ikzelf) die permanent naar mars zouden willen en bereid zouden zijn hun hele pensioen daar aan op te maken. Het is qua ervaring totaal niet vergelijkbaar.

[Reactie gewijzigd door GeoBeo op 25 september 2016 20:27]

De levensomstandigheden zijn op de zuidpool veel makkelijker en comfortabeler dan op Mars. Dus vreemd als mensen liever op Mars dan daar willen wonen...

De levensomstandigheden zijn op de zuidpool veel makkelijker en comfortabeler dan op Mars. Dus vreemd als mensen liever op Mars dan daar willen wonen...

Want mensen willen altijd op de meest comfortabele plek wonen?

Als je een enkeltje mars boekt dan doe je dat om andere redenen dan het hebben van maximaal comfort lijkt me?

Kolonisatie van Mars binnen 10 jaar? Geloof je 't zelf??
In 1969 was er de verwachting dat we rond 1980 wel op Mars geland zouden zijn... Lang leve het ongebreidelde optimisme!
Je mag blij zijn als er binnen 20 jaar iemand op Mars landt; kolonisatie binnen 10 jaar is helemaal flauwekul. De zuidpool - veel makkelijker onstandigheden - is na ruim 100 jaar bezoekers nog niet eens gekoloniseerd.
De budgetten voor ruimtevaart zijn erg klein als je ze bijv. vergelijkt met de budgetten voor wapens.

Oh en vers van de pers, NASA doet zelf ook mee: http://futurism.com/its-official-were-going-to-mars/

Toegegeven, in Amerika hebben ze het niet vaak over roaming. Wel hebben Clinton en Trump het héél vaak over vluchtelingen. (En dan is ruimtevaart toch ineens een luxeprobleem...)

De tweede. Er is er 1 ontploft bij lancering van CRS naar het ISS en deze is ontploft tijdens een test voor lancering. Dit zijn de enige twee lanceringen met een verlies aan lading.

Verder was er nog een derde lancering met problemen waarbij de secundaire lading verloren is gegaan.

Ik heb geen aluminium hoedje op, maar het object dat tijdens de explosie met super snelle vaart langs komt vliegen is wel opmerkelijk (1:12)
https://www.youtube.com/watch?v=_BgJEXQkjNQ

Snap ook niet goed waarom daar niks over wordt gezegd.

Omdat het gewoon een vogel of insect is wat op de voorgrond paseerd waardoor het zo snel lijkt te gaan, bedenk dat dit gefilmd is van grote afstand,

De explosie begint bij 1.11 en het geluid arriveerd bij 1.24, je kan zelf het rekensommetje doen denk ik.

Laat maar. Hieronder staat een link waarin het beter geanalyseerd is

voor zover ik weet is helium een inert gas, dus geen bron van/reden tot explosie!

"that a large breach in the cryogenic helium system of the second stage liquid oxygen tank took place"
als je de originele tekst goed leest (zie de quote hierboven), zie je dat de zuurstof, indirect, met vloeibaar helium gekoeld werd.
als in dat koelsysteem iets foutgaat, dan warmt de zuurstof op, zet (behoorlijk) uit en dan kunnen leidingen scheuren.
als er dan, behalve zuurstof, ook nog iets brandbaars en een voldoende hoge temperatuur is, dan heb je 'de poppen aan het dansen'.

[Reactie gewijzigd door benopdezolder op 23 september 2016 23:20]

De zuurstof warmt niet binnen 1 10de van een seconde op. Als het alleen falen was van de koeling dan hadden ze tijd gehad om te reageren.

Hier zorgde het schuren van de helium tanks ervoor dat de zuurstof tank ook kapot ging.

Misschien niet het mechanisme van de explosie, maar zeker wel een bijkomend effect. En misschien is dat een punt van aandacht hierbij, de wederzijdse afhankelijkheid van beide systemen. Is die afhankelijkheid te complex om te overzien heb je ook het ontstaan van een faalscenario.

Je zou toch verwachten dat ze veiligheids mechanismen of sensors inbouwen om dit te detecteren?

Ja, die data zijn ze nu aan het uitpluizen.

Of verwacht jij dat ze bij "a large breach in the cryogenic helium system of the second stage liquid oxygen tank" binnen 100 msec daar ook een oplossing voor hebben?

Was dat het raket dat ze hergebruikten? Of was dat een vers gebouwd exemplaar?

Het was een nieuw exemplaar

Heeft Musk niet gezegd op Twitter dat het geen explosie was maar een brand?

Wel, in het Engels heb je daar gewoon wat betere woorden / definities voor dan in de Nederlandse taal. Zo heb je bijvoorbeeld een 'detonation' en 'deflagration' wat verschillende definities zijn (met als voornamelijk verschil of het schokfront supersonisch is of niet). Volgens Musk was het inderdaad geen 'detonation', en hij zal het weten want hij zal vast het schokfront hebben kunnen meten en ik vraag me af of een 'ontploffing' met Kerosine snel genoeg kan gaan om een 'detonation' te veroorzaken. Maar goed, in het Nederlands hebben we daar geen goede definities voor, dus is het allemaal 'ontploffing. En zelfs in het Engels snappen mensen het verschil vaak niet.

In het Nederlands hebben we dezelfde woorden als het Engels (geen wonder, het zijn verwante talen). Een ontploffing oftewel een explosie is een explosion, en detonatie is Nederlands voor detonation.

Pure kerosine kan niet detoneren. De oxidator ervoor ontbreekt. Omgekeerd kan pure zuurstof dat ook niet, de reductor ontbreekt. Springstoffen zijn meestal mengsels van oxidatoren en reductoren, soms op moleculair nivo.

Is er nog wat bekend over de knal die te horen zou zijn geweest voordat de boel explodeerde?

Kan het filmpje even niet bekijken, maar mogelijk is wat jij bedoelt het geluid van de explosie dat zich door de grond verplaatst. Dit gaat sneller dan door de lucht en dat wordt door de camera geregistreerd.